Катлава́н ’катлаван’ (ТСБМ, БРС). Фасмер (2, 353) рус. котлова́н ’вялікая яма для закладкі фундамента’ лічыў цёмным словам. Трубачоў, у дадатках да слоўніка Фасмера, мяркуе, што яно звязана са словам котёл і рознымі варыянтамі ад колдо́бина. Шанскі (2, К, 359) лічыць котлован уласна рус. словам. Упершыню сустракаецца ў крыніцах канца XIX ст.; як антрапонім (Котлован) у XVI ст. У сучасным значэнні вядома ўжо ў Даля. Паводле Шанскага, там жа, слова з’яўляецца суфіксальным утварэннем ад прыметніка котловый (які паходзіць ад слова котел). Бел. катлава́н, укр. котлова́н, мабыць, з рус. мовы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Кацёл ’металічная пасудзіна акруглай формы і розных намераў для награвання вады. гатавання ежы і пад.’ (ТСБМ, БРС, Касп. і інш). Слова праславянскага паходжання, пра форма якога *kotьlъ. Параўн. ст.-рус. котьлъ, котелъ, рус. котёл, ст.-бел. котелъ, ст.-укр. котелъ, укр. коте́л, польск. kocioł, kocieł, чэш. kotel, славац. kotol, kotel, ст.-слав. котьлъ, балг. котел, серб.-харв. ко̀тао, славен. kótel. Прасл. *kotьlъ ’тс’. Старое запазычанне, у часы, блізкія да прасл., з герм. (гоц.) *katils, *katilus ’кацёл’ (< лац.). Гл. Трубачоў, Эт. сл., 11, 217–219; Фасмер, 2, 351; Слаўскі, 2, 317–318; Махэк₂, 283. Параўн. катля́р.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
секцы́йны I в разн. знач. секцио́нный;
~нае пасяджэ́нне — секцио́нное заседа́ние;
с. кацёл — тех. секцио́нный котёл
секцы́йны II мед. секцио́нный;
с. інструмента́рый — секцио́нный инструмента́рий
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
сілкава́ць несов.
1. разг. подкрепля́ть;
с. хле́бам і са́лам — подкрепля́ть хле́бом и са́лом;
2. тех. пита́ть;
с. кацёл вадо́й — пита́ть котёл водо́й;
с. электраэне́ргіяй раён — пита́ть электроэне́ргией райо́н
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
угаці́ць сов.
1. вложи́ть в гать;
2. разг. (израсходовать всё, многое) ухло́пать; вбу́хать;
у. усе́ гро́шы — ухло́пать все де́ньги;
у. усё ма́сла ў кацёл — вбу́хать всё ма́сло в котёл
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
разлічы́ць сов., в разн. знач. рассчита́ть; (произвести вычисление — ещё) вы́числить;
р. кошт выда́ння — рассчита́ть сто́имость изда́ния;
р. паравы́ кацёл — рассчита́ть парово́й котёл;
р. сакратара́-машыні́стку — рассчита́ть секретаря́-машини́стку;
р. сі́лы — рассчита́ть си́лы
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
бу́хнутьI сов., однокр., в разн. знач. бу́хнуць;
бу́хнул вы́стрел бу́хнуў стрэл;
бу́хнуть на пол вяза́нку дров бу́хнуць на падло́гу вя́зку дроў;
бу́хнуть в во́ду бу́хнуць у ваду́;
бу́хнуть всё мя́со в котёл бу́хнуць усё мя́са ў кацёл;
бу́хнуть сло́во, не поду́мав бу́хнуць сло́ва, не паду́маўшы.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
нагрэ́ць сов.
1. (сделать горячим или тёплым) нагре́ть; (до высокой температуры — ещё) накали́ть, раскали́ть; (воды и т.п. — ещё) согре́ть;
со́нца ~рэ́ла пясо́к — со́лнце нагре́ло песо́к;
н. жале́за дачы́рвана — нагре́ть (накали́ть, раскали́ть) желе́зо до́красна́;
н. кацёл вады́ — согре́ть котёл воды́;
2. (помещение) натопи́ть;
3. перен., разг. (обмануть) нагре́ть;
н. на мільён рублёў — нагре́ть на миллио́н рубле́й;
◊ н. ру́кі — нагре́ть ру́ки
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
мяшо́к, -шка́ м.
1. мешо́к; (из рогожи, бумаги) кулёк, куль;
2. (мера) мешо́к;
м. бу́льбы — мешо́к карто́феля;
3. перен., разг. (о неповоротливом человеке) мешо́к;
4. перен. (полное окружение войсковых частей) мешо́к, котёл;
◊ ~шкі́ пад вача́мі — мешки́ под глаза́ми;
купі́ць ката́ ў ~шку́ — купи́ть кота́ в мешке́;
каме́нны м. — ка́менный мешо́к;
шы́ла ў ~шку́ не схава́еш — посл. ши́ла в мешке́ не утаи́шь
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
бу́хнуць I сов., однокр., разг.
1. (с шумом бросить, выплеснуть, ударить) бу́хнуть, у́хнуть;
б. ка́парам — бу́хнуть (у́хнуть) копро́м;
б. вя́зку дроў на падло́гу — бу́хнуть вя́зку дров на́ пол;
б. вядро́ вады́ ў аго́нь — бу́хнуть (у́хнуть) ведро́ воды́ в ого́нь;
2. (издать сильный, глухой звук) бу́хнуть, гро́хнуть;
~нула гарма́та — гро́хнуло (у́хнуло) ору́дие;
3. (большое количество, всё сразу) бу́хнуть, у́хнуть;
б. усё ма́сла ў кацёл — бу́хнуть (у́хнуть) всё ма́сло в котёл;
б. усе́ гро́шы на аўтамашы́ну — у́хнуть все де́ньги на автомаши́ну
бу́хнуць II несов. (от влажности) бу́хнуть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)