жале́за, -а, н.
1. Хімічны элемент, цяжкі коўкі метал серабрыстага колеру, асноўная састаўная частка чыгуну і сталі.
Каваць ж.
2. Вырабы з гэтага металу.
Дахавае ж.
3. Жалезістыя рэчывы як лячэбны сродак.
У яблыках шмат жалеза.
|| прым. жале́зны, -ая, -ае (да 2 знач.).
Жалезныя вароты.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
◎ Кузніка́ваць ’працаваць кавалём’ (ТС). Складаны дзеяслоў. Гл. кузняі і каваць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ко́ўка 1 ’дзеянне паводле дзеяслова каваць (ТСБМ) (гл. каваць).
Ко́ўка 2 ’доўгі шост з патаўшчэннем на канцы’ (Сл. паўн.-зах.). Параўн. літ. kúoka ’дубіна’ (там жа, 2, 508), ’калатуша для разбівання камякоў на раллі’ (Касп.). Запазычанне з літоўскай мовы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Куве́за, кувезо ’жалеза’ (Рам.). Выглядае як кантамінацыя куць (гл. каваць) і жалеза (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
кава́цца, куецца; незак.
1. Паддавацца каванню, коўцы. Распалены метал добра куецца.
2. Зал. да каваць.
•••
Не куецца, а плешчацца — не ідзе на лад, атрымліваецца не так, як трэба.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зава́да, ‑ы, ДМ ‑дзе, ж.
Разм.
1. Загана, недахоп. Гэта толькі мы адны патрапілі, Не хаваючы сваіх завад, Дыктаваць папраўкі геаграфіі І наноў гісторыю каваць. Лужанін.
2. Перашкода. Слабаму жывату і вада — завада. Прыказка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Прыку́ць ’прыкаваць; прымусіць’ (Нас., Байк. і Некр., Бяльк., ТСБМ). Да ку́ць, словаўтваральнага карэляту кава́ць (гл.) з субстытуцыяй ‑ав‑ > ‑у‑. Параўн. укр. прику́ти ’прыкаваць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ *Прако́вец, пракосяць ’пярсцёнак’ (пруж., Брэн), пруківэць ’тс’ (брэсц., Нар. лекс.). Укр. прукнвець ’тс’. Дэрыват ад *пракавсщъ < каваць (гл.). Гл. таксама: Цыхун, Зб. Абрэмбскай-Яблонскай, 49.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Падко́ва ’жалезная дугападобная пласціна, якая прыбіваецца пад конскія капыты’. Агульнаславянскае: рус. подко́ва, укр. підко́ва, ст.-рус. подкова (1576 г.), польск. podkowa, славен. podkòva і г. д. Аддзеяслоўнае ўтварэнне ад падкаваць < каваць (гл.) (Брукнер, 279; Махэк, 285).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
кава́ны
1. прич., в разн. знач. ко́ванный; см. кава́ць;
2. прил., в разн. знач. ко́ваный;
к. меч — ко́ваный меч;
к. ку́фар — ко́ваный сунду́к
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)