Жэну́ць ’гнаць’ (Нас.). Відаць, недакладнае ўтварэнне інфінітыва ад жену, женеш замест гнаць; параўн., аднак, польск. żenąć ’гнаць’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

го́нка, -і, ДМ -нцы, ж.

1. гл. гнаць.

2. звычайна мн. (го́нкі, -нак). Спаборніцтва ў хуткасці (на аўтамабілях, лыжах і пад.).

Аўтамабільныя гонкі.

Лыжная г.

○

Гонка ўзбраення — палітычнае супрацьстаянне некалькіх дзяржаў за перавагу ў галіне ўзбраення.

|| прым. го́начны, -ая, -ае (да 2 знач.).

Г. аўтамабіль.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

ганча́к, ‑а, м.

Паляўнічы сабака, прывучаны гнаць звера. Недалёка, кварталы за, два, нечакана заенчыў ганчак: натрапіў на звера. Шамякін. Заходзячыся ў яхканні, ганчакі амаль даганялі беляка. Краўчанка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ка́рак, ‑рка, м.

Разм. Задняя частка шыі ў жывёлы і чалавека. Аграмадны, мускулісты, з высокім гарбатым каркам,.. [зубр] стаяў нібы абліты з бронзы. Краўчанка.

•••

Браць (узяць) за карак гл. браць.

Гнаць у карак гл. гнаць.

Гнуць карак гл. гнуць.

Даць па карку гл. даць.

Мець галаву (на карку) гл. мець.

Сесці на карак каму гл. сесці.

Стаяць над каркам гл. стаяць.

Сядзець на карку у каго гл. сядзець.

кара́к,

гл. каракі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Разжану́ць (разжену́ць) ’разагнаць’ (Нас.), жену́ць ’гнаць’ (Нас.). Абагульненне асноў інфінітыва і цяп. ч., параўн. чэш. hnáti, ženu ’гнаць’, ’прымушаць’, серб.-харв. гна̏ти, же̏нем, славен. gnáti, žénem ’гнаць’, ст.-сл. гънати, женѫ ’гнаць’. Да прасл. *gъnati/*ženǫ. Падрабязней гл. ЭССЯ, 7, 196–197. Параўн. жэнуць (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

дзьмуць, дзьму, дзьмеш, дзьме; -мём, -мяце́, -муць; -мі; незак.

1. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Веяць, гнаць паветра.

Дзьмуў лёгкі ветрык.

2. З сілай выпускаць з рота струмень паветра.

Д. на агонь.

У дудку дзьме хлапчук.

◊

Куды вецер дзьме (разм., неадабр.) — не мець сваёй думкі, прыстасоўвацца да існуючых меркаванняў.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

Туры́ць ‘гнаць, прымушаць хутка рабіць што-небудзь, імчаць’ (ТСБМ, Нас., Некр. і Байк., Гарэц., Бяльк., Яўс., Ласт., ТС, Варл., Волк., Растарг.), ‘гнаць, штурхаць’ (Вушац. сл.), ‘везці нешта грувасткае’ (ТСБМ, Кал.), ‘бязмэтна траціць, раскідаць’ (Растарг.), ту́рыць (ту́рытсь) ‘прымушаць, паганяць’ (Шпіл.), ‘гнаць (пра самагонку)’ (Зайка Кос.), ту́ріць ‘рабіць нешта непрыстойнае’: культура — дзе стаіць, там і туря (ветк., Palaeoslavica, 23, 1, 173), туры́ты ‘гнаць’ (Сл. Брэс., Арх. Вяр.; драг. З нар. сл.), туры́цца ‘гнацца, бегчы следам, даганяючы’ (Рэг. сл. Віц.). Параўн. укр. ту́ри́ти ‘гнаць, выганяць’, рус. тури́ть ‘падганяць, гнаць, пудзіць’, польск. дыял. turać ‘абарочваць, каціць’, каш. tuřëć ‘хутка ехаць’, серб., харв. tȕřiti ‘штурхаць, піхаць, класці’, славен. túrati ‘піхаць, тузаць’, макед. тури ‘пакласці, паставіць’, балг. ту́рям ‘ставіць, класці’. Прасл. *turiti і *turati ‘піхаць, паганяць, гнаць’ без пэўнай далейшай этымалогіі (SEK, 5, 181); паводле Глухака (645), узыходзіць да і.-е. *tour‑, няпэўна.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

мятла́ ж. метла́;

◊ гнаць ~ло́ю — гнать метло́й;

пад ~лу — под метёлку (метлу́);

но́вая м. чы́ста мяце́ — посл. но́вая метла́ чи́сто метёт

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

го́нчы, ‑ая, ‑ае.

Шпаркі ў бегу, прывучаны гнаць звера (пра пароду паляўнічых сабак). Гончы сабака. / у знач. наз. го́нчы, ‑ага, м. І пайшлі аднойчы мы На высокі груд З выжламі і гончымі — Паглядзець на цуд. Глебка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

◎ Карэ́таць ’гнаць марудлівага’. Да карэта? (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)