ну́каць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак., на каго і без дап.
Разм. Гаворачы «ну», паганяць каня або падганяць скаціну. Ходзіць, нукае Араты. Танк. Пастухі выганялі ў поле гавяду. Трубілі ў бяроставыя трубы, гралі на жалейках, крычалі і нукалі. Гартны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
самаўла́ддзе, ‑я, н.
Тое, што і самаўладства. Моладзь несла вялікія араты заўжды — Ад асілкаў з далёкіх паданняў, былін, Што мячом і шчытом нашых продкаў былі, Да паўстанцаў, што трон самаўладдзя хісталі І свой лес — на падбрэхічаў лёс не змянялі. Грачанікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Арта́й, ’араты’ (Сцяшк., Жд.). З літ. artójas (Мартынаў, Лекс. балтызмы, 17; параўн. думку Атрэмбскага пра аналагічнае паходжанне ўкр. ортай, Фрэнкель, 17).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Нагара́тацца, нагара́татыся ’нагаравацца, намучыцца’ (драг., Нар. лекс.). Відаць, ад нагарава́цца, гл. гарава́ць, змененага пад уплывам слоў тыпу гаратай ’араты’ і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
паку́тны, ‑ая, ‑ае.
1. Тое, што і пакутлівы (у 1 знач.). За час свайго замужжа Ганна прывыкла таіцца, хаваць у душы і пакутны боль, і тугу, і надзеі. Мележ.
2. Які пераносіць, церпіць пакуты. І выпрастаў плечы пакутны араты, і зніклі з лучынаю курныя хаты. Броўка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Гарта́й ’араты’ (Шатал., Сл. паўн.-зах.). Зыходзячы з геаграфіі слова, можна меркаваць, што гэта проста варыянт з пратэтычным г‑ да арта́й (гл.), г. зн. прамое запазычанне з літ. artójas ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Называ́ты ’запрашальнік (на вяселле)’ (Мат. Гом.). Цікавае аддзеяслоўнае ўтварэнне на -аты са значэннем Nomina agentis, параўн. араты, памагаты. Да зваць (гл.), параўн. пазываты ’пасланы для запрашэння’, ’пасыльны ў судзе’ (Нас.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Па́хат ’араты’ (круп., Сл. ПЗБ). Да паха́ць (гл.). Беларускае. Другаснае (не праславянскае) аддзеяслоўнае ўтварэнне з суфіксам ‑tъ, як у слове ⁺здзіт ’муляр, будаўнік’ (адсюль назва вёскі Здзітава ў Драгічынскім р‑не).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ра́льнік ’араты’ (смарг., Шатал.). Утворана ад ралі́ць (гл.) пры дапамозе суф. ‑нік, што стварае назву асобы па занятку, параўн. пі́льнік ’той, хто пілуе’, жа́тнік ’той, хто жне’ (Сцяцко, Афікс. наз., 54), параўн. польск. rolnik ’сельскагаспадарчы рабочы’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
плужни́к обл.
1. (лемех) с.-х. ляме́ш, род. лемяша́ м.; (сошник) наро́г, -га м.;
2. (плугарь) ара́ты, -тага м., плуга́р, -ра́ м.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)