Кляп ’кусок дрэва, скамечаная ануча і пад., якія засоўваюцца ў рот жывёле ці чалавеку, каб не даць магчымасці кусацца або крычаць’ (ТСБМ), ’род драўлянага цвіка’ (Нас.). Укр. кляп, рус. кляп ’тс’. Этымалогія ненадзейная. Супастаўленне з прасл. klękati, аснова, якой звязваецца з kel‑, тыпова каранёвая (параўн. Трубачоў, Эт. сл., 10, 34). Трэба звярнуць увагу на тое, што распаўсюджанне гэтай лексемы абмяжоўваецца ўсходнеславянскім арэалам, таму рэканструкцыя яе праславянскай формы малаверагодная.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ко́дла ’дом, сяліба’, ’сям’я, род’ (ТСБМ, ТС, Ян., Мат. Гом., Жыв. сл., Яшк., Яўс., З нар. сл., Бяльк.). Укр. кодло, рус. кодло ’тс’. Трэба прызнаць верагоднасць паходжання ад польск. godło ’радавы знак’ (ЕСУМ, 2, 491). Пеяратыўная афарбоўка гаворыць на карысць пранікнення, а не культурнага запазычання. Іншыя гіпотэзы менш верагодныя. Параўн. Фасмер, ZfSlPh, 9, 369 (германская крыніца тыпу гал. kudde ’стада’) або Ваян, RÉS, 13, 251 (інавацыя на аснове рус. котиться ’радзіць’).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Рэ́пік ’род шматгадовых травяністых раслін сямейства складанакветных’ (ТСБМ), ’Eupatorium L.’ (Байк. і Некр.), ’дзядкі’ (Касп.). Укр. репʼя́х, рус. репе́й, польск. rzep, в.-луж. rěpik, чэш., славац. repík ’тс’, серб. і харв. рѐпух ’тс’, балг. репей, ст.-слав. рѣпьѥ. Прасл. *rěpъ/*rěpьjь ’учэплівая расліна’ ад *rěpiti ’хапаць, чапляцца’ (Борысь, 533). Мяркуецца сувязь з літ. aprepti ’ахопліваць’, reples ’абцугі’, ст.-прус. raples ’тс’, лац. rapio ’хапаць, абрываць’ (Фасмер, 3, 471).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Са́йка 1 ’невялікая булка з пшанічнай мукі’ (ТСБМ), ’перапечка з ільнянога семя’ (Сл. ПЗБ). Новае запазычанне з рус. са́йка ’тс’, якое лічыцца вытворным ад *сая < эст. sai, Род. с. saia ’белы хлеб’, фін. saija ’тс’ (Праабражэнскі, 2, 245; Фасмер, 3, 546; Каліма, 212). Адваротны напрамак запазычання — з рускай у балтыйскую мову — прымае Кіпарскі (гл. у Фасмера, там жа).
Са́йка 2 ’балкон’ (Касп.). З салька (гл.) у выніку дыялектнага пераходу й ⟷ лʼ.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
наро́д м.
1. (род. наро́да) (нация, население страны) наро́д;
2. (род. наро́ду) (группа людей) наро́д;
працо́ўны н. — трудово́й наро́д;
по́дзвіг белару́скага наро́да — по́двиг белору́сского наро́да;
мно́га ~ду — мно́го наро́ду;
◊ хаджэ́нне ў н. — хожде́ние в наро́д
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
упо́р м.
1. род. упо́ру (действие, состояние) упо́р;
пункт ~ру — то́чка упо́ра;
2. род. упо́ра (предмет) упо́р;
страля́ць з ~ра — стреля́ть с упо́ра;
гарызанта́льны ўпор — горизонта́льный упо́р;
◊ рабі́ць у. — де́лать упо́р;
ва ўпор — в упо́р
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
адбо́й м.
1. (род. адбо́ю) в разн. знач. отбо́й;
а. паве́транай трыво́гі — отбо́й возду́шной трево́ги;
трубі́ць а. — труби́ть отбо́й;
2. (род. адбо́я) (инструмент) маркиро́вочный молото́к;
3. (род. адбо́я) (в санях) отво́д;
◊ адбо́ю няма́ — (ад каго, чаго) отбо́ю нет (от кого, чего);
дава́ць а. — дава́ть отбо́й;
біць а. — бить отбо́й, идти́ (пойти́) на попя́тный (на попя́тную)
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
дуб м.
1. (род. ду́ба) дуб;
стогадо́вы д. — столе́тний дуб;
2. (о древесине и собир.) (род. ду́бу) дуб;
3. (род. ду́ба) (лодка) дуб;
○ ко́ркавы д. — про́бковый дуб;
◊ даць ду́ба — прост. сыгра́ть в я́щик; отда́ть концы́; окочу́риться;
свіння́ пад ~бам — свинья́ под ду́бом;
д. ду́бам — болва́н болва́ном;
пле́сці з ду́ба ве́цце; пле́сці смаляно́га ду́ба — городи́ть околе́сицу
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
захолу́стье ср. глухі́ куто́к, глуш, род. глушы́ ж., глухме́нь, -ні ж.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
изволо́к обл. (спуск) схіл, род. схі́лу м.; (пригорок) узго́рак, -рка м.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)