абстра́ктны, ‑ая, ‑ае.
1. Адцягнены, атрыманы шляхам абстракцыі (у 1 знач.); проціл. канкрэтны. Абстрактныя паняцці. Абстрактныя вобразы. Абстрактная рэчаіснасць. Абстрактная ідэя. Абстрактная ісціна. Абстрактная форма. Абстрактная праца.
2. Заснаваны на абстракцыі; такі, які карыстаецца абстракцыяй. Абстрактны метад. Абстрактнае мастацтва. Абстрактнае мысленне. Абстрактны гуманізм.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
на́цыя, ‑і, ж.
1. Гістарычная супольнасць людзей, якая склалася ў ходзе фарміравання агульнасці іх тэрыторыі, эканамічных сувязей, мовы, культуры, псіхічных рыс. Права нацый на самавызначэнне. □ Нацыі непазбежны прадукт і непазбежная форма буржуазнай эпохі грамадскага развіцця. Ленін.
2. Дзяржава, краіна. Арганізацыя Аб’яднаных Нацый.
[Ад лац. natio — племя, народ.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
рандо́ 1, нескл., н.
Вершаваная форма з абавязковым паўтарэннем у страфе адных і тых вершаў у пэўным парадку; вершы, напісаныя ў такой форме.
[Фр. rondeau.]
рандо́ 2, нескл., н.
Спецыяльна закруглены рукапісны, а таксама друкаваны шрыфт. // Назва пяра з парным канцом для пісання такім шрыфтом.
[Фр. rondeau.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
быва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; незак.
1. Прыходзіць да каго-н., наведваць каго-н.
Часта б. у гасцях.
2. Знаходзіцца, прысутнічаць дзе-н.
Мала б. дома.
3. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Здарацца, мець месца.
Маланка бывае і зімою.
4. 2 ас. адз. і мн. л.
быва́й(це). Форма развітання.
Бывайце, маладыя гады.
Бывайце здаровы.
◊
Як ні ў чым не бывала — як быццам нічога не здарылася.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
рэспу́бліка, -і, ДМ -ліцы, мн. -і, -лік, ж.
1. Форма дзяржаўнага кіравання, пры якой усе вышэйшыя органы ўлады выбіраюцца або фарміруюцца агульнанацыянальнымі прадстаўнічымі ўстановамі.
Прэзідэнцкая р. (калі на чале дзяржавы стаіць выбраны шляхам прамых або ўскосных выбараў прэзідэнт, які з’яўляецца і кіраўніком урада). Парламенцкая р. (калі ў дзяржаве вяршэнствуе парламент).
2. Дзяржава з выбранымі на пэўны тэрмін органамі ўлады.
|| прым. рэспубліка́нскі, -ая, -ае.
Рэспубліканская канферэнцыя.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
салю́т, -у, М -лю́це, мн. -ы, -аў, м.
1. Ваенная форма прывітання або аддача пашаны каму-, чаму-н. ружэйнымі або артылерыйскімі залпамі, падняццем ці апусканнем сцяга і пад., а таксама стральба і феерверк з прычыны ўрачыстай даты, падзеі.
С. дваццаццю артылерыйскімі залпамі.
2. Прывітанне пры сустрэчы з кім-н.
Салют, сябры!
○
Піянерскі салют — прывітанне, якое выражаецца ў падняцці над галавой правай рукі.
|| прым. салю́тны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
про́філь, ‑ю, м.
1. Абрыс, від збоку (твару, прадмета). [Кузьма] убачыў Верын профіль, кароткі нос з роўнай пераносіцай, востры падбародак, акруглы лоб. Дуброўскі. З худым аскетычным тварам, глыбокімі вачамі і густымі сівымі брывамі .. [Гукан] нагадваў у профіль ястраба. Шамякін.
2. Спец. Вертыкальнае (папярочнае або падоўжнае) сячэнне якога‑н. ўчастка, паверхні, прадмета; від, форма чаго‑н. у разрэзе. Профіль канала. Профіль дарогі. Профіль участка зямной паверхні. // Форма папярочнага сячэння пракатнага вырабу; выраб такой формы. Усю змену, пад наглядам Івана, [Змітрок] замацоўваў дэталі, рабіў больш складаныя профілі, чым дагэтуль. Ваданосаў.
3. Сукупнасць асноўных тыповых рыс, якія характарызуюць гаспадарку, прафесію, спецыяльнасць. Профіль прадпрыемства. Профіль інстытута. Спецыяльнасць шырокага профілю.
[Ад іт. profilo — абрыс.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прычы́ннасць, ‑і, ж.
1. Удзел у чым‑н., дачыненне да чаго‑н. Абгрунтаванне думкі аб прычыннасці «Новай зямлі» да генезісу беларускага рамана атрымалася неглыбокім і скамечаныя. «Полымя».
2. У філасофіі — форма сувязі і ўзаемадзеяння з’яў аб’ектыўнага свету, якая выяўляе неабходную абумоўленасць адной з’явы другой.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
яснавяльмо́жны, ‑ая, ‑ае.
Гіст. Форма ганарова-пачцівага называння польскіх паноў і ўкраінскіх гетманаў. Умеюць гнуць, сціскаць і трэсці Яснавяльможныя паны. Колас. // у знач. наз. яснавяльмо́жны, ‑ага, м. Польскі пан ці ўкраінскі гетман. Людзі голасам галасілі ад панскай ласкі. Шукалі дзе якую ўправу на яснавяльможнага. Сабаленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
анало́гія, ‑і, ж.
1. Падабенства ў якіх‑н. адносінах паміж прадметамі ці з’явамі. Поўная аналогія. Вонкавая аналогія.
2. Спец. Форма высновы, калі, грунтуючыся на падабенстве двух прадметаў, з’яў у якіх‑н. адносінах, робяць вывад пра іх падабенства ў іншых адносінах. Гістарычныя аналогіі. Падабраць па аналогіі. Шукаць аналогію.
[Грэч. analogia.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)