Моўчкі ’нічога не гаворачы’, ’паціху’, ’тайком’, ’пакорліва’, ’не пратэстуючы’ (ТСБМ, Яруш., Бяльк., ТС; КЭС, лаг.), моўчачкі, моўчыкі ’тс’ (петрык., З нар. сл.; Ян.), ст.-бел. мовчки — прыслоўе ў форме Т. скл. мн. л. о‑асноў (‑кы > ‑кі), утворанае ад наз. маўчок (< мовчокъ). Сюды ж моўчыкі ’асобная частка ў дзіцячай гульні ў скокі, калі трэба маўчаць’ (ТС). Да маўча́ць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
жале́ззе, ‑я, н., зб.
Разм. Непатрэбныя жалезныя рэчы, жалезны лом. Тараска нічога не кідаў абы-дзе. Розныя там цвічкі, трубкі, .. шайбачкі былі складзены ў скрынку для жалеззя. Юрэвіч. Усюды валяліся колы, абады, утулкі, нейкае жалеззе. Асіпенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кучо́мка, ‑і, ДМ ‑мцы; Р мн. ‑мак; ж.
Шапка футрам наверх. На галаве — авечая кучомка, на плячах кажух. Лобан. — Ці бачыш што? — Не, так, нічога! — Гаворыць Костусь, а ў самога На лоб кучомка напаўзае... Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
штых, ‑а, м.
Тое, што і штык. — Цёмна, нічога не відаць, — сказаў чырвонаармеец, нагнуўшы галаву над цёмным прагалкам. — А ты штыхом памацай, — параіў другі. Крапіва. Вось і бойка. Куля з шаблямі, Штых з гарматай сустракаліся. Грамыка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
На́шча ’не еўшы нічога’ (Нас., Мядзв., Шпіл., Грыг., Гарэц., Бяльк., Растарг., Сл. ПЗБ), ’на пусты жывот пасля начнога сну’ (полац., Нар. сл.), на́шчо ’тс’ (мін., Шн. 2, навагр., Сл. ПЗБ), na czczo ’тс’ (Федар.), сюды ж нашчако́м ’тс’ (дзятл., Сл. ПЗБ), на́шчы ’які з раніцы не прымаў ежы, пусты’ (Нас.), на́шчыцца ’есць што-небудзь на галодны страўнік, закусваць пасля выпіўкі’ (Нас.), ’апахмяляцца’ (Яўс.; мсцісл., З нар. сл.), укр. наще́ ’на галодны страўнік; дарэмна’, польск. naczczo ’нічога не еўшы з раніцы’, балг. наще́ ’тс’. З больш ранняга натшча (натще), зафіксаванага яшчэ ў Насовіча, дзе т выпала «ў выніку вялікага збегу зычных» (Карскі, 1, 356), што ў сваю чаргу з на‑тъщ‑ѣ (Шуба, Прыслоўе, 116), або на тъште (Карскі 2-3, 73) ад прасл. *tъštь, гл. тшчы, тошчы ’пусты; чысты; дарэмны’, параўн. славен. teščè ’на пусты страўнік’, пры tèšč ’пусты, парожні’. Гл. нашчэ́серца.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
аспіранту́ра, ‑ы, ж.
Сістэма падрыхтоўкі пры вышэйшых навучальных установах або навукова-даследчых інстытутах прафесарска-выкладчыцкіх і навуковых кадраў. [Люба:] — Сур’ёзная, ну і разумная, нічога не скажаш, прафесар раіў ёй [Веры] у аспірантуру падавацца пасля інстытута. Лынькоў. // Дзейнасць, вучоба аспіранта.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
запужа́ны, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад запужаць.
2. у знач. прым. Палахлівы ад частых пагроз; настрашаны. — Гэтымі днямі прыйду, цётачкі. — Вось жа будзем рады, — азвалася жанчына, — а то мы нічога не ведаем, запужаныя мы. Галавач.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паслібізава́ць, ‑зую, ‑зуеш, ‑зуе; зак., што і без дап.
Разм. Слібізаваць некаторы час. — Склады чытаць ты пойдзеш скора, Абы каб літары нам знаць, А на склады ўжо — напляваць. Паслібізуеш і нічога — Не трэба розуму тут многа. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
празо́рлівы, ‑ая, ‑ае.
Здольны прадбачыць будучае; праніклівы. «Чаму яно так выходзіць? — думала ідучы Аксіння. — Ці гэта я такая адкрытая, простая, ці людзі сталі вельмі ж ужо празорлівымі, — нічога ад іх не схаваеш...» Кулакоўскі. // Зоркі, пільны (пра вочы).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прасе́яцца, ‑сеецца; зак.
1. Ачысціцца ад прымесей, прайшоўшы праз сіта. рэшата і пад. / у перан. ужыв. Але нічога! З часам усё прасеецца і стане на сваё месца. Гаўрылкін.
2. Прасыпацца праз шчыліну, адтуліну (пра што‑н. сыпучае).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)