супярэ́члівасць, ‑і, ж.
Уласцівасць супярэчлівага; наяўнасць супярэчнасцей у чым‑н. Гэтая жанчына не раз ужо здзіўляла .. [Лемяшэвіча] над звычайнай супярэчлівасцю свайго характару. Шамякін. Словам, думак розных, неразбярыхі і супярэчлівасці на душы ў мяне хапала. Сачанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ха́ркаць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
Разм. Кашляючы, выплёўваць макроту. [Тубі] добра памятаў свайго бацьку. Чорны, худы, як шкілет, і ўсё харкае крывёю. Маўр. Хлапчук скурчыўся, бы з жывата вырывала апошнія шлункі, пачаў адплёўвацца, харкаць. Паўлаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Туале́т ‘адзенне, убранне’, ‘прывядзенне ў надежны стан свайго выгляду’, ‘прадметы касметыкі, гігіены’, ‘столік з люстэркам’, ‘прыбіральня’ (ТСБМ), ‘убранне, уборы, строі’ (Некр. і Байк.). Запазычана праз рус. туалет у XVIII ст. з франц. toilette ‘акравак тканіны’, ‘ручнічок’ — памяншальнае ад toile ‘палатно’, якое з лац. tēla (< *tex‑la) < texere ‘ткаць’, ад якога таксама тэкстыль (гл.). Адсюль развіццё значэнняў: ‘тое, што зроблена з тканіны, палатна’ > ‘ручнічок на туалетным століку’ і г. д. (Голуб-Ліер, 483; Фасмер, 4, 113; Чарных, 2, 268; ЕСУМ, 5, 666; Арол, 4, 112).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
гаспада́р, -ра́ м.
1. в разн. знач. хозя́ин; (собственник — ещё) владе́лец;
г. до́ма — хозя́ин до́ма;
г. кватэ́ры — хозя́ин кварти́ры;
г. фа́брыкі — хозя́ин (владе́лец) фа́брики;
г. кні́гі — хозя́ин (владе́лец) кни́ги;
ашча́дны г. — бережли́вый хозя́ин;
г. дадо́му вярну́ўся — хозя́ин домо́й вороти́лся;
2. ист. (титул) господа́рь;
◊ г. стано́вішча — хозя́ин положе́ния;
сам сабе́ г. — сам себе́ хозя́ин;
г. свайго́ лёсу — хозя́ин свое́й судьбы́;
г. свайго́ сло́ва — хозя́ин своего́ сло́ва
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ву́чань, -чня, мн. -чні, -чняў, м.
1. Той, хто вучыцца ў школе ці ў прафесійна-тэхнічным вучылішчы.
В. сярэдняй школы.
В. рамеснага вучылішча.
2. Той, хто вучыцца чаму-н. у каго-н.
В. шаўца.
В. слесара.
3. Паслядоўнік чыйго-н. вучэння (да 2 знач.); той, хто вывучыў што-н. пад кіраўніцтвам каго-н.
В. славутага генетыка Вавілава.
Дастойны в. свайго настаўніка.
|| ж. вучані́ца, -ы, мн. -ы, -ніц.
|| прым. вучнёўскі, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
наву́ка, -і, ДМ -ву́цы, мн. -і, -ву́к, ж.
1. Сістэма ведаў аб заканамернасцях развіцця прыроды, грамадства і мыслення, а таксама асобная галіна гэтых ведаў
Развіццё навукі.
Гуманітарныя навукі.
2. толькі адз. Навыкі, веды, якія чалавек атрымлівае ў выніку свайго навучання або жыццёвага вопыту.
Гэтая справа патрабуе навукі.
3. толькі адз. Павучанне, настаўленне; урок.
Гэта будзе навукай на ўсё жыццё.
4. толькі адз. Навучанне, вучоба (разм.).
Хлопец здатны да навукі.
|| прым. навуко́вы, -ая, -ае (да 1 знач.).
Навуковая праблема.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ры́цар, -а, мн. -ы, -аў, м.
1. У сярэдневяковай Еўропе: феадал, які належаў да ваенна-землеўладальніцкага саслоўя, а таксама цяжкаўзброены воін, які знаходзіўся ў васальнай залежнасці ад свайго сюзерэна.
Р. журботнага вобраза (пра Дон-Кіхота, героя рамана Сервантэса). Р. без страху і дакору (перан.: пра смелага, ва ўсім бездакорнага чалавека; высок.). Р. плашча і кінжала (перан.: тайны грабежнік і забойца; кніжн.).
2. перан. Самаадданы, высакародны чалавек (высок.).
Р. рэвалюцыі.
|| прым. ры́царскі, -ая, -ае.
Рыцарскія даспехі.
Р. ўчынак.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
наўга́д, прысл.
Не будучы цвёрда ўпэўненым; як выйдзе, як прыйдзецца. Я пастаяў яшчэ трохі і пайшоў наўгад па мокрым і слізкім полі, пайшоў у цемру. Сачанка. Немцы стралялі наўгад, без карэкціроўкі свайго агню. М. Ткачоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
бяздо́мак, ‑мка, м.
Разм. Той, хто не мае свайго жылля і сям’і; беспрытульны чалавек, валацуга. [Каліта:] — Усе маюць свае хаты, адзін старшыня, як бяздомак, жыве на чужой кватэры. Паслядовіч. Не адразу некрашоўцы пазналі бяздомка Амелю. Лобан.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
бяздо́мнічаць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
Разм. Бадзяцца, не маючы свайго жылля, сям’і. // Рэдка бываць дома, з сям’ёй. — Рыта, ты да мяне несправядлівая, — пярэчыць Барыс. — Хто-хто, а ты не можаш паскардзіцца, што я бяздомнічаю. Скрыган.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)