капа́¹, -ы́, мн. ко́пы і (з ліч. 2, 3, 4) капы́, коп, ж.
1. Сена, снапы, складзеныя конусам.
Атава ў копах.
2. перан. Пра густыя пышныя валасы.
К. валасоў.
|| памянш. ко́пка, -і, ДМ -пцы, мн. -і, -пак, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
трапа́цца, траплю́ся, трэ́плешся, трэ́плецца; трапі́ся; незак.
1. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Развявацца, гайдацца ад ветру.
Валасы трэплюцца на ветры.
2. Гаварыць лухту, бязглуздзіцу або гаварыць несупынна (разм.).
|| зак. патрапа́цца, -раплю́ся, -рэ́плешся, -рэ́плецца; -рапі́ся (да 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Прыканды́чыць ’цягаць за валасы’ (Нас.); параўн. таксама прыкундо́сіць ’пабіць’ (Нас., Рамз.). Да зафіксаванага там жа канды́чыць з той самай семантыкай. Апошняе з’яўляецца фанематычным карэлятам (які, магчыма, разумеўся як “антыэкспрэсіўная” форма) да незафіксаванага *кунды́чыць/*кундо́чыць, чаргаваннем у фіналі асновы звязаным з кундо́сіць ’цягаць за валасы’ (гл.) < *ку́нды < ку́дла/‑ы ’валасы’ (гл.) < прасл. *kǫdьla/‑o (ЭССЯ, 12, 53–54). Безумоўна, не самым абгрунтаваным месцам з’яўляецца тут сувязь рэканструяванага *ку́нды з ку́длы, таму ЕСУМ (3, 142) прапануе іншую, даволі арыгінальную і несупярэчлівую ў семантычным плане версію — бачыць ва ўкр. кундо́сити, бел. кундо́сіць “зваротнае запазычанне” з якой-небудзь балтыйскай мовы, што можа быць зведзена да балт. *kundas ’кудзеля; валасы’ (параўн. літ. kuõdas ’чуб’) як адлюстравання прасл. *kǫda (‑у) ’кудзеля’, параўн. ко̀нди, ко̀нда ’кудзеля, ачоскі льну, канапель’. Пачатковае значэнне дзеяслова было, такім чынам, ’трапаць, церці (лён, кудзелю)’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ку́кса 1, ‑ы, ж.
Астатак пакалечанай або ампутаванай рукі, нагі. Фактычна няма рукі — з рукава суконнага пінжака вытыркаецца забінтаваная кукса. Навуменка.
ку́кса 2, ‑ы, ж.
Род жаночай прычоскі: закручаныя ў выглядзе валіка ззаду валасы. У яе быў драбнаваты твар і валасы, закручаныя ў высокую куксу пад хусткай. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
брыць, бры́ю, бры́еш, бры́е; брый; бры́ты; незак., каго-што.
Зразаць брытвай валасы да кораня.
Б. бараду.
|| зак. пабры́ць, -бры́ю, -бры́еш, -бры́е; -бры́ў; -бры́й; -бры́ты.
|| звар. бры́цца, бры́юся, бры́ешся, бры́ецца; бры́йся; зак. пабры́цца, -бры́юся, -бры́ешся, -бры́ецца; -бры́йся.
|| наз. брыццё, -я́, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пушы́ць, -шу́, -шы́ш, -шы́ць; -шы́м, -шыце́, -ша́ць; незак.
1. што. Рабіць пушыстым.
П. валасы.
П. пер’е.
2. перан., каго (што). Моцна лаяць, распякаць (разм.).
|| зак. распушы́ць, -шу́, -шы́ш, -шы́ць; -шы́м, -шыце́, -ша́ць; -пу́шаны.
|| наз. пушэ́нне, -я, н. (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Касмы́ль ’пасма’ (Касп., БРС); ’касматы чалавек’ (Сл. паўн.-зах., 2). Параўн. рус. дыял. космы́ль ’доўгія раскудлачаныя валасы’, ’нячэсаная галава’. Вытворнае (суфіксам ‑ylь) ад прасл. *kosmъ, *kosma ’волас, валасы’, ’колер шэрсці жывёлы’, ’шэрсць’ і г. д. Здаецца, тып *kosmylъ з’яўляецца славянскім дыялектным утварэннем (бел.-рус. гаворкі) позняга часу (у Трубачова, Эт. сл., 11, 145–147, у іншых мовах не адзначаецца).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
падстры́гчыся, ‑стрыгуся, ‑стрыжэшся, ‑стрыжэцца; ‑стрыжомся, ‑стрыжацеся; пр. падстрыгся, ‑стрыглася; заг. падстрыжыся; зак.
Падстрыгчы самому або даць падстрыгчы сабе валасы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пабры́ць, ‑брыю, ‑брыеш, ‑брые; зак., каго-што.
Зрэзаць брытвай начыста валасы сабе або каму‑н. Пабрыць бараду. Пабрыць хворага.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прыліза́ць, ‑ліжу, ‑ліжаш, ‑ліжа; зак., каго-што.
1. Прыгладзіць языком. Кошка прылізала шэрсць.
2. Разм. Занадта старанна прыгладзіць (валасы).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)