Ґе́рґа, ґе́рґаўка ’крэмень’ (Сл. паўн.-зах.). Лічыцца запазычаннем з літ. мовы; параўн. літ. gérgužė, gargãžė ’крамяністы камень’ (так Сл. паўн.-зах.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

алеба́стр, ‑у, м.

1. Празрысты дробназярністы гіпсавы камень, які ўжываецца для арнаментных вырабаў.

2. Абпалены і размолаты белы гіпс, які выкарыстоўваецца ў будаўніцтве як вяжучы матэрыял.

[Грэч. alábastros, ад назвы горада ў Егіпце.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

закамяне́лы, ‑ая, ‑ае.

1. Зацвярдзелы, цвёрды, як камень. Закамянелая зямля. Закамянелая смала.

2. перан. Знямелы, застылы. Закамянелы твар. □ [Косцік] стаяў, не кратаючыся з месца, увесь закамянелы. Баранавых.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ізумру́д, ‑у, М ‑дзе, м.

Каштоўны празрысты камень ярка-зялёнага колеру; смарагд. Бранзалет з ізумрудам. □ А там Урал Хавае скарбы руд, Тапаз, апал, Зялёны ізумруд. Зарыцкі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

клі́напіс, ‑у, м.

1. Спосаб пісьма старажытных народаў Пярэдняй Азіі, клінападобныя знакі якога наносілі на гліну або камень. Вавілонскі клінапіс.

2. Тэкст, напісаны клінапісам. Расшыфроўка клінапісу.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

прапаро́цца, ‑паруся, ‑порашся, ‑порацца; зак.

Разм. Пракалоцца аб што‑н. вострае. Шына прапаролася. □ Не абышлося без няшчасця: у чоўне Тайдо прапароўся спод аб востры камень. Маўр.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

пудо́вік, ‑а, м.

Тое, што важыць пуд, разлічана на пуд. Бязмен-пудовік. □ Апошні камень, — відаць, пудовік — бомкнуў так, што ледзь не выскачылі шыбы з вокнаў. Місько.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

растру́шчыцца, ‑шчыцца; зак.

Разм. Раздрабіцца пры ўдары, ад дзеяння цяжару. Камень раструшчыўся пад колам, а [Алёшка:] — Зараз наш плыт або пойдзе пад лёд, або раструшчыцца ўшчэнт... Хадкевіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

адле́гчы, 1 і 2 ас. не ўжыв., -ля́жа, -ля́гуць; -лёг, -ле́гла, -лягло́; зак.

1. Знікнуць, перастаць адчувацца (пра трывогу, боль і пад.), супакоіцца.

Боль ад сэрца адлёг.

Сэрца не камень, адляжа (прыказка). На душы адлягло (безас.).

2. Спасці, паменшаць (пра холад, мароз).

Мароз адлёг.

Пад раніцу адлегла (безас.).

|| незак. адляга́ць, -а́е.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

про́бны¹, -ая, -ае.

1. Узяты на пробу¹, прызначаны для ўзяцця пробы¹.

Пробныя духі.

П. камень (перан.: пра ўчынак, выпадак, па якім робяць вывад аб трываласці, каштоўнасці, сіле чаго-н.). П. шар (перан., уст.: пра дзеянне, пры дапамозе якога імкнуцца высветліць што-н.).

2. Які робіцца для выпрабавання, праверкі.

П. рэйс.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)