вес м.
1. вага́, -гі́ ж., мн. нет;
уде́льный вес удзе́льная вага́;
десяти́чный вес дзесятко́вая вага́;
ме́ры ве́са ме́ры вагі́;
а́томный вес а́тамная вага́;
на вес на вагу́;
2. перен. вага́, -гі́ ж.; (авторитет) аўтарытэ́т, -ту м.;
3. / на весу́ на вісу́;
◊
на вес зо́лота на вагу́ зо́лата;
име́ть вес мець вагу́ (аўтарытэ́т).
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
нако́лькі, прысл.
1. меры і ступені. У якой ступені, у якой меры. [Гудовіч партызанам:] Абяцаю вам, што я выкарыстаю гэтую зброю на ўсю яе магутнасць, наколькі хопіць маіх сіл. Крапіва. Жанчына, наколькі я разумеў гэта, хварэла на сэрца, і яе, небараку, у дарозе хапіў прыступ. Чыгрынаў.
2. адноснае. Ужываецца як злучальнае слова: а) у даданых дапаўняльных сказах. Сцяпан Каваль не раз трапляў пад паліцэйскую аблаву. Даводзілася ўсяк — і цяжка і лёгка. Усё залежала ад таго, наколькі сілы паліцыі пераважалі яго сілы. Пестрак. Сам па сабе ўзровень мастацкага твора не заўсёды з’яўляецца паказчыкам таго, наколькі пісьменнік выкарыстаў свае творчыя магчымасці. Крапіва; б) у даданых дзейнікавых сказах. Вочы .. [зубра] паблісквалі з-пад кучаравай, навісаючай грывы. Барада была чорная і густая. Дзіўна, наколькі яго аблічча гарманіравала з навакольным лясным пейзажам. В. Вольскі; в) у даданых сказах меры і ступені (звычайна ў адпаведнасці з суадноснымі словамі «настолькі», «нагэтулькі» ў галоўным сказе). Наколькі дапамог.. [Чыкілевічу] Пракоп, нагэтулькі, калі не болей, пашкодзіць яму.. [Мікіта]. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Коўп 1 ’страўнік у жывёл, птушак’ (Нар. сл., Сл. паўн.-зах.). Да коўп 2 (гл.). Параўн. коўб 2 (гл.).
◎ Коўп 2: з коўпам ’з верхам’ (Федар.). Балтызм. Параўн. літ. kaupas ’тое, што насыпаецца з верхам, звыш меры’, su kaupu = з коўпам (Лаўчутэ, Балтизмы, 115).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Со́тка ‘сотня’ (ТСБМ, Сцяшк., Шат.), ‘пляшка (100 г гарэлкі)’ (Ян.), ‘адна сотая частка якой-небудзь адзінкі, меры (гектара і пад.)’ (ТСБМ, Ян.), звычайна со́ткі мн. л. ‘выдзелены ўчастак зямлі для апрацоўкі’, ‘прысядзібны ўчастак’ (Сл. ПЗБ). Укр., рус. со́тка ‘тс’. Да соты (гл.) з суф. ‑к‑.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
даўжыня́, ‑і, ж.
1. Працягласць лініі, плоскасці, цела паміж двума найбольш аддаленымі іх пунктамі. Вымераць даўжыню і шырыню. Меры даўжыні. // Адлегласць паміж канцамі чаго‑н. Даўжыня вуліцы. □ Гэта быў разгром вялікай калоны — каля трох кіламетраў даўжынёю. Шамякін.
2. Працягласць у часе. Даўжыня дня. Даўжыня жыцця.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адміністрацы́йны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае дачыненне да адміністрацыі. Адміністрацыйнае спагнанне. Адміністрацыйнае ўмяшанне. Адміністрацыйная адзінка. Адміністрацыйныя меры. Адміністрацыйныя расходы. // Уласцівы адміністратару. Адміністрацыйныя здольнасці.
2. Які мае дачыненне да органаў дзяржаўнага кіравання. Адміністрацыйны апарат. Адміністрацыйны цэнтр. Адміністрацыйныя органы. Адміністрацыйны надзел.
•••
У адміністрацыйным парадку гл. парадак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ко́лькі, Р ко́лькіх, займ. і ко́лькі, прысл.
1. займ. і прысл. пыт. Абазначае пытанне пра колькасць чаго-н.: якая колькасць? як многа?
К. часу? К. табе гадоў? К. каштуе часопіс?
2. займ. і прысл. азнач. У клічных сказах абазначае вялікую колькасць чаго-н.: якая колькасць! як многа!
К. зорак на небе!
К. радасці!
3. прысл. меры і ступені. Абазначае меру і ступень чаго-н.
К. таго дня зімою.
К. еду, а канца ўсё няма.
4. займ. і прысл. адносныя. Ужыв. як злучальнае слова:
а) у даданых дапаўняльных сказах.
Дзеці дрэнна адчуваюць, к. праходзіць часу;
б) у даданых азначальных сказах і сказах меры і ступені.
Буду працаваць, к. дазволіць здароўе.
5. у знач. ліч. Выражае няпэўную колькасць, некалькі (разм.).
Палажы ў сумку к. яблыкаў.
Хвілін праз к. пачнецца новы мастацкі фільм.
◊
Колькі ёсць духу (сілы) (разм.) —
1) вельмі хутка (бегчы, ехаць);
2) вельмі моцна (крычаць, клікаць на дапамогу).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
кансервава́ць, -рву́ю, -рву́еш, -рву́е; -рву́й; -рвава́ны; незак., што.
1. Нарыхтоўваючы, падвяргаць спецыяльнай апрацоўцы для засцярогі ад псавання.
К. мяса.
2. Прымаць спецыяльныя тэхнічныя меры для засцярогі ад псавання, карозіі (спец.).
К. лесаматэрыялы.
К. машыны, станкі.
3. Часова прыпыняць развіццё, дзейнасць чаго-н.
К. будаўніцтва.
|| зак. закансервава́ць, -рву́ю, -рву́еш, -рву́е; -рву́й; -рвава́ны.
|| наз. кансерва́цыя, -і, ж. (да 2 і 3 знач.) і кансервава́нне, -я, н. (да 1 і 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пералі́ць¹, -лью́, -лье́ш, -лье́; -льём, -льяце́, -лью́ць і -лію́, -ліе́ш, -ліе́; -ліём, -ліяце́, -лію́ць; -ліў, -ліла́, -ло́; -лі; -літы; зак., што.
1. Выліць з аднаго ёмішча ў другое.
П. малако са збана ў шклянкі.
П. кроў параненаму (увесці чужую кроў з лячэбнай мэтай).
2. Наліць звыш меры.
П. цераз край.
|| незак. пераліва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. пераліва́нне, -я, н.
П. крыві.
|| прым. пераліўны́, -а́я, -о́е (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
скупы́, -а́я, -о́е.
1. Празмерна беражлівы, да прагнасці ашчадны.
Скупая суседка.
Скупа (прысл.) траціць грошы.
2. Які сведчыць аб празмернай беражлівасці, прагнасці.
С. падарунак.
3. Які не дасягае крыху якой-н. меры, вагі і пад., няпоўны (разм.).
С. беркавец сена.
С. кілаграм цукру.
Скупая вячэра (бедная, мізэрная).
4. перан. Недастатковы, слабы ў сваім праяўленні; умераны, стрыманы.
С. дожджык.
Скупыя словы пахвалы.
С. на словы чалавек (які маўчыць).
|| наз. ску́пасць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)