цэ́рбер, -а, мн. -ы, -аў, м.
1. У старажытнагрэчаскай міфалогіі: люты трохгаловы сабака са змяіным хвастом, які ахоўваў уваход у пекла.
2. перан. Злосны, пільны вартавы, які жорстка абмяжоўвае чыю-н. свабоду (кніжн.).
Бязлітасны цэнзурны ц.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
цягу́чы, -ая, -ае.
1. Здольны расцягвацца, падаўжацца, не абрываючыся, не ломячыся.
Цягучая рызіна.
2. Густы і клейкі, ліпкі.
Ц. клей.
3. перан. Працяглы, запаволены, марудлівы.
Цягучыя песні.
4. Тое, што і цягавіты.
|| наз. цягу́часць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
цяпло́, -а́, н.
1. Нагрэты стан чаго-н. (пра тэмпературу паветра, памяшкання, прадмета).
На вуліцы адзін градус цяпла.
Ц. рукі.
2. Цёплае надвор’е; цёплая пара года.
3. перан. Сардэчныя, добрыя адносіны.
Іх заўсёды яднала ц. дружбы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
чахарда́, -ы́, ДМ -дзе́, ж.
1. Гульня, у якой ігракі па чарзе скачуць цераз спіны партнёраў, якія стаяць сагнуўшыся ці на карачках.
2. перан. Блытаніна, якая ўзнікае з-за пастаянных змен, перамяшчэнняў (разм.).
Міністэрская ч.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
шыш, -а́, мн. -ы́, -о́ў, м. (разм.).
1. Тое, што і кукіш.
Паказаць ш. каму-н.
2. перан. Пра што-н. надта малое, нязначнае.
Вам з усяго гэтага ш. застанецца.
◊
Ні шыша (разм., груб., неадабр.) — нічога.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
даві́ць 1, даўю, даўеш, даўе; даўём, даўяце; зак., што.
Закончыць віццё чаго‑н. Давіць вяроўку.
даві́ць 2, даўлю, давіш, давіць; незак., каго-што.
Разм.
1. Налягаць, націскаць цяжарам. Зброя і мокрая вопратка давілі вялікім цяжарам на плечы, прыгіналі людзей. Шамякін. // перан. Прыгнятаць, падаўляць. Сістэма самадзяржаўна-прыгонніцкай улады давіла і прыгнятала працоўных. // перан. Уздзейнічаць сваёй уладай, багаццем і пад. Фабрыканты пачалі ўжо давіць на ўрад, каб ён не абмяжоўваў звышурочнай работы. Ленін. // перан. Гнясці. Ды вось яшчэ цішыня! Яна прыгнятала, давіла на сэрца нейкім жудасным цяжарам. Гамолка.
2. Душыць, трушчыць, знішчаць. Верамейчык расказваў, як нашы танкі адразу з маршу рынуліся ў бой, давілі гусеніцамі, расстрэльвалі з гармат фашысцкіх ваякаў. Сабаленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
акамяне́лы, ‑ая, ‑ае.
1. Які стаў цвёрдым як камень, ператварыўся ў камень. Акамянелы раствор. □ І лісцейка як адціснулася тысячы год назад, так і захавала свой малюнак у акамянелым дрэве. Лынькоў. // перан. Які стаў цвёрды, сухі ад працяглага ляжання. І стаялі счарнелыя печы З пераваранай бульбай, З выкіпеўшай капустай, З акамянелым хлебам. Блатун. Зямля стала зусім акамянелай. Каваль.
2. перан. Які стаў нерухомым, замёр; застылы, аслупянелы. Ваня стаяў акамянелы. Няўжо праўда? Новікаў.
3. перан. Які страціў здольнасць выяўляць якія‑н. пачуцці; абыякавы да ўсяго. На пярэдняй парце, сціснуўшы галаву далонямі, сядзела з акамянелым тварам Рая. Шамякін. Пеця стаяў з акамянелым сэрцам, абхапіўшы рукамі худыя плечы маці, і таксама плакаў. Сіняўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
напру́жаны, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад напружыць.
2. у знач. прым. Які знаходзіцца ў стане напружання. Напружаныя мускулы. Напружанае цела.
3. у знач. прым. Які праходзіць з напружаннем, з затратай вялікіх сіл. Напружаная праца. Напружаная барацьба. □ Быў самы напружаны час веснавой сяўбы. Новікаў.
4. перан.; у знач. прым. Неаслабны, узмоцнены. Напружаная ўвага. Напружанае чаканне. Напружаная цішыня. □ Карызна слухаў даклад з глыбокай напружанай цікавасцю. Зарэцкі. // З павышанай ступенню ўспрымання. Напружаны слых. Напружанае ўгляданне.
5. перан.; у знач. прым. Нацягнуты, цяжкі, які патрабуе ўрэгулявання. Напружаныя адносіны. Напружаныя абставіны.
6. перан.; у знач. прым. Які выражае напружанне; ненатуральны. Апошнія словы Кандрат вымавіў напружаным шэптам. Паслядовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
бураве́снік, ‑а, м.
Марская вадаплаўная птушка з загнутай дзюбай, вузкімі і доўгімі крыламі. // у перан. ужыв. Пра пісьменніка, прадвесніка рэвалюцыі. Не стала Горкага. Замоўк наш буравеснік. А. Александровіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
васа́л, ‑а, м.
1. Гіст. У сярэднія вякі ў Заходняй Еўропе — землеўладальнік-феадал, які залежаў ад феадала-сюзерэна.
2. перан. Падпарадкаваная або залежная асоба ці дзяржава. Васалы імперыялізму.
[Фр. vassal]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)