апеля́цыя, ‑і, ж.
1. Скарга ў вышэйшую інстанцыю на рашэнне ніжэйшай.
2. Зварот да каго‑, чаго‑н. дзеля падтрымкі, спачування і пад. Апеляцыя да братоў па крыві была, такім чынам, апеляцыяй да братоў па барацьбе, у якіх паэт шукаў падтрымкі, разумення і спагады. Лойка.
[Лац. apellatio.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
абшчыпа́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., каго-што.
1. Шчыпаючы, пазбавіць апярэння, лісця і пад.; абскубці. Абшчыпаць курыцу. Абшчыпаць куст.
2. Шчыпаючы, паабрываць (лісце, ягады, пялёсткі і пад.). Абшчыпаць пялёсткі. Абшчыпаць струкі гароху.
3. Шчыпаючы, параніць у многіх месцах. [Пеўні] абшчыпалі да крыві адзін другому грабяні. Крапіва.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
закарэ́лы, ‑ая, ‑ае.
1. Які засох, зацвярдзеў, ператварыўся ў корку. Закарэлая гразь. □ Там, дзе ногі былі прабіты і абадраны аб .. карчы, .. тырчэлі гузы закарэлай крыві. Чорны.
2. Пакрыты засохлай граззю, кроўю і пад.; карэлы, брудны. Закарэлыя анучы. Закарэлы бінт. □ [Даніла] падаў Язэпу закарэлую чорную руку. Асіпенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
испо́ртить сов.
1. сапсава́ць; папсава́ць; пашко́дзіць;
2. (оказать плохое влияние) сапсава́ць, папсава́ць; (погубить, исковеркать жизнь и т. п.) зняве́чыць;
◊
испо́ртить мно́го кро́ви (кому) сапсава́ць шмат крыві́ (каму);
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
хи́мия в разн. знач. хі́мія, -міі ж.;
органи́ческая хи́мия аргані́чная хі́мія;
неоргани́ческая хи́мия неаргані́чная хі́мія;
физи́ческая хи́мия фізі́чная хі́мія;
бытова́я хи́мия бытава́я хі́мія;
хи́мия кро́ви хі́мія крыві́.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Ро́дства, ро́дство ’радня, сваякі’ (брасл., Сл. ПЗБ; ЛА, 3; ТС), рус. родство́ ’роднасць’, ’блізкасць, падабенства’, дыял. (вяц., сіб.) ро́дство ’тс’, в.-луж. ródstwo ’сваяцтва, роднасць па крыві’; славен. soródstvo ’радня’, rôjstvo ’нараджэнне’, ’роды’, ’паходжанне’, серб. ро̏ђаштво і харв. rođaštvo ’роднасць, роднаснасць’, сро̀дство ’радня’, ’падабенства’, макед. родство ’роднасць, блізкасць’, балг. ро́дство ’тс’. Да прасл. *ordьstvo, у якім адцягнены суф. ‑ьstv‑o называе дзеянне, блізкае да паняцця стану (Вступ, 150).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Су́кравіца ’жаўтаватая вадкасць з дамешкай крыві’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Шат., Сл. ПЗБ, ЛА, 5), ’кроў з раны з вадой’ (Варл.), ’крывяныя гнойныя выдзяленні’ (Сл. ПЗБ), су́кравіца ’тс’ (ТС). Укр. су́кровиця, рус. су́кровица, польск. sukrwica, чэш. дыял. súkrvica, славац. súkrvica, серб.-харв. sùkrvica, балг. сукъ́рвица, дыял. су́карвица, макед. сукрвица. Прасл. *sǫ‑krьv‑ica, дэрыват з прыст. *sǫ‑ ад *kry, krъve ’кроў’. Гл. Махэк₂, 292; Борысь, Prefiks., 122; ЕСУМ, 5, 471.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
кро́ўны і (разм.) крэ́ўны, -ая, -ае.
1. Родны па крыві; які паходзіць ад адных продкаў.
К. брат.
Кроўная радня.
2. перан. Вельмі блізкі, цесны, моцны, непарушны.
Кроўная сувязь пісьменніка з народам.
Кроўна (прысл.) зацікаўлены ў чым-н.
◊
Кроўная крыўда — цяжкая, якая глыбока кранае.
Кроўная помста — помста забойствам за забойства сваяка як перажытак родавага ладу.
Кроўныя грошы (разм.) — грошы, нажытыя сваёй працай.
|| наз. кро́ўнасць, -і, ж. (да 2 знач.) і крэ́ўнасць, -і, ж. (да 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Сухаду́шына ’ўдар кулаком у хрыбет, моцны ўдар’ (Нас., Бяльк.), ’сухотнік’ (Нас.). Хутчэй за ўсё, утворана на базе прыметніка сухаду́шны ’слабасільны’ (Нас.), што да сухі́ ’слабы, хілы; пусты’, параўн. слабаду́шны, маладу́шны, рус. тщеду́шный ’слабасільны’ і пад., другая частка звязана з дух (гл.), параўн. слабы́ ду́хам ’няўстойлівы, падатлівы’. Значэнне ’ўдар’, відаць, на аснове ду́хам ’мігам, хутка’, адны́м ду́хам (ды́хам) ’раптам, за адзін раз’ (ТСБМ), гл. таксама дыхаць; да семантыкі параўн. польск. suche razy ’біццё без крыві’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
сыць, ‑і, ж.
Сытасць. Вось паказалася .. хартовая галава: морда ў крыві, вочы заплылі хіжаю сыццю і ў зубах штось тырчыць... Гарэцкі. [Якаў:] — Гу... Не заўсёды ж і дрэнна жыць, бог дасць і лепш пажывём, у багацці, у сыці, а?.. Галавач.
•••
Да сыці — уволю, удосталь. Наесціся да сыці. Нацешыцца да сыці.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)