за́дні, -яя, -яе.
Які знаходзіцца ззаду, накіраваны назад.
Заднія ногі каня.
Задняе кола.
З. ход (ход назад). Заднім днём (больш раннім, чым было на самой справе).
◊
Без задніх ног (разм.) — пра вялікую стомленасць.
Заднім розумам моцны (разм.) — пра непрадбачлівага, някемлівага чалавека.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
упа́рыць, -ру, -рыш, -рыць; -раны; зак.
1. што. Парачы, згатаваць, давесці да патрэбнага стану.
У. рэпу.
2. каго (што). Увагнаць у пот цяжкай, напружанай працай.
Гэта работа мяне ўпарыла.
3. каго. Загнаць (каня) да поту, узмыліць.
|| незак. упа́рваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Пе́рсні ’грудзі ў каня’ (Бір. Дзярж.; саліг., Нар. словатв.). Паводле Крывіцкага (Нар. словатв., 112), слова узнікла з пе́рсці (гл.) паводле узору пе́рсцень ’пярсцёнак’ > пе́рсні ’тс’ (мн. л.). Можна дапусціць, што пе́рсні ўзыходзіць да прасл. *pьrsi ’жаночыя грудзі’ > ’грудзі’ > ’грудзі ў каня’ — асабліва пасля з’яўлення вупражы на каня, параўн. хамут мог разумецца як “пярсцёнак” на шыю. Параўн. славац. prsiny, серб.-харв. пр́сина ’нагруднік (збруя)’. Сюды ж персьцьні ’грудзі ў каня’ (пух., З нар. сл.) — у выніку кантамінацыі лексем пе́рсні і пе́рсці (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
спу́таць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., каго.
Звязаць ногі путам, пазбавіўшы свабоды рухаў. [Селянін:] — Спутаў гэта я каня, а сам прылёг і, не пры вас кажучы, трохі даў храпака. С. Александровіч. З вераўчаным путам у руцэ павёў [Васіль] каня к узлеску, дзе пасвілі коней. Спутаў, пусціў пасвіцца. Мележ.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прысцёбваць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак., каго-што.
Разм. Сцёбаць, хвастаць злёгку або час ад часу. Прысцёбваць каня.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
рассупо́ніцца, ‑ніцца; зак.
Развязацца (пра супоню). // Аказацца з развязанай або аслабленай супоняй (пра запрэжанага каня). Конь рассупоніўся.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
хвось, выкл. у знач. вык.
Разм. Ужываецца паводле дзеясл. хвастаць (у 1 знач.) — хвастануць. Дубцом хвось каня.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адкармі́ць, -кармлю́, -ко́рміш, -ко́рміць; -ко́рмлены; зак., каго-што.
Кормячы, давесці да сытасці, выкарміць; добрай ежай, кормам паправіць.
А. кабана.
|| незак. адко́рмліваць, -аю, -аеш, -ае.
|| звар. адкармі́цца, -кармлю́ся, -ко́рмішся, -ко́рміцца (разм.); незак. адко́рмлівацца, -аюся, -аешся, -аецца.
|| наз. адко́рм, -у, м. Паставіць каня на а.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
здыхля́ціна, ‑ы, ж.
Разм.
1. Труп здохлай жывёліны. // зб. Мяса здохлай жывёліны; падла.
2. Пра слабага, худога, хваравітага чалавека. — Ты, здыхляціна, і гэткага мужыка не варта! Бядуля. // Пра замораную, худую жывёліну. Скора пасля таго, як жаніўся, [Васіль] прывёў каня — не здыхляціну, а каня — людзям на зайздрасць! Мележ.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цу́глі, ‑яў; адз. няма.
Два металічныя звяны, якія прымацоўваюцца да рамянёў вуздэчкі і служаць для закілзвання каня. А Коля, хоць быў і маленькі, як вузел, спрытна рассупоніў каня і выняў з рота цуглі. Колас. Гарцавалі пародзістыя.. коні, фыркалі, грызлі цуглі. Гурскі.
•••
Закусіць цуглі гл. закусіць 1.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)