шахінша́х, -а, мн. -і, -аў, м.

Урачысты тытул персідскага шаха (літаральна: цар цароў), а таксама асоба, якая насіла гэты тытул.

|| прым. шахінша́хскі, -ая, -ае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

не́гус, ‑а, м.

Тытул эфіопскіх цароў. // Асоба, якая мае гэты тытул.

[Эфіоп. Negus Negesti — цар цароў.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Тыя́ра ‘галаўны ўбор старажытных усходніх цароў; мітра Рымскага Папы’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Ласт.). Праз ст.-рус., царк.-слав. тиара (з XI ст.) запазычана са ст.-грэч. τιάρα ‘галаўны ўбор персідскіх цароў, чалма’, куды трапіла з персідскай мовы (Фасмер, 4, 55; ЕСУМ, 5, 577; Голуб-Ліер, 462). Для беларускай назвы магчыма пасрэдніцтва лац. tiāra ‘мітра’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

тыя́ра, ‑ы, ж.

1. Галаўны ўбор старажытных усходніх цароў, жрацоў. Тыяра егіпецкіх фараонаў.

2. Галаўны ўбор рымскага папы.

[Грэч. tiara.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

мірапама́занне, ‑я, н.

Хрысціянскі царкоўны абрад, які заключаецца ў крыжападобным памазанні мірам (пасля хрышчэння, пры каранацыі цароў і г. д.).

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

пама́занне, ‑я, н.

Хрысціянскі царкоўны абрад, які заключаецца ў крыжападобным мазанні мірам, ялеем у знак благаславення (пры хрышчэнні, перад смерцю, пры каранацыі цароў і інш.).

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ры́нда ​1, ‑ы, ДМ ‑дзе, м.

Гіст. Ганаровае званне збраяносца і целаахоўніка маскоўскіх князёў і цароў XIV–XVII стст.

ры́нда ​2, ‑ы, ДМ ‑дзе, ж.

1. Уст. Бой у звон на парусных суднах у знак таго, што наступіў поўдзень.

2. Суднавы звон.

[Ад англ. ring — званіць.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

дыядэ́ма, ‑ы, ж.

1. Галаўная павязка грэчаскіх жрацоў, а таксама галаўны ўбор цароў у старажытнасці і ў сярэднія вякі.

2. Жаночае галаўное ўпрыгожанне з дарагіх камянёў у выглядзе невялікай кароны. На .. [князёўне] была дыядэма з сапраўдных брыльянтаў. Самуйлёнак. У чатырох пахаваннях былі сустрэты медныя дыядэмы — дарагія жаночыя упрыгожаны. Штыхаў.

[Грэч. diádēma.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

кумі́р, ‑а, м.

1. Статуй язычніцкага бога; ідал. / Пра статуі антычных багоў, цароў і пад. Пакрышаны куміры, Багі пайшлі на хлам. Колас.

2. перан. Той, хто (тое, што) з’яўляецца прадметам асаблівай павагі, пакланення. На ўсё свой час... Былы ку мір Кампаній шумных, рэстаранаў Пабляк... Навек у Лету кануў... Бачыла.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

князь, ‑я; мн. князі, ‑ёў; м.

1. Правадыр войска і правіцель вобласці ў феадальнай Русі. Маскоўскі князь. Полацкі князь.

2. Тытул, які перадаваўся ў спадчыну патомкам такіх людзей або прысвойваўся ўказам цара як ўзнагарода. // Асоба, якая мела гэты тытул.

•••

Вялікі князь — а) старшы з удзельных князёў у Старажытнай Русі; б) тытул сына, брата або ўнука рускіх цароў; асоба, якая мела гэты тытул.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)