◎ Куна́цца ’Спатыкацца, аступацца’ (Сл. паўн.-зах.). Ці не балтызм? Параўн. літ. kunóti ’біць, удараць’, калі *купаць азначала ’удараць’, кунацца — ’ударацца’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ля́пацца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; незак.
Разм.
1. З шумам падаць на што‑н., ударацца аб што‑н. Ляпацца аб лёд.
2. Пырскацца, кідацца чым‑н. ліпкім. Ляпацца граззю.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
плю́хацца, -аюся, -аешся, -аецца; незак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Пералівацца, ударацца аб што-н. (пра вадкасць).
Вада плюхаецца на дне чоўна.
2. Абдаваць сябе або каго-н. пырскамі.
Хлопчык плюхаўся ў вадзе.
3. Падаць, шлёпацца ў ваду, гразь і пад.
Дзеці з разгону плюхаюцца ў рэчку.
|| аднакр. плю́хнуцца, -нуся, -нешся, -нецца; -ніся (да 1 і 3 знач.).
|| наз. плю́ханне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
поража́ться
1. дзіві́цца, здзіўля́цца; см. порази́ться;
2. страд. паража́цца; удара́цца; перамага́цца; пашко́джвацца; разбіва́цца; см. поража́ть 1—3.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
гру́кацца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; незак.
Разм.
1. Моцна стукаць (у дзверы, акно і пад.), просячыся, патрабуючы, каб упусцілі куды‑н. Грукацца ў дзверы.
2. Ударацца, стукацца аб што‑н. Кравец пабіўся ад таго, што, падаючы, грукаўся аб выступы ніжэйшых папярочак і з размаху шмаргануўся аб дошкі. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дзю́баць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак., каго-што і без дап.
Разм.
1. Кляваць, дзяўбаць (пра птушак).
2. Удараць, кляваць чым‑н. вострым. [Разносчык газет] дзюбае жалезнай палкай па тратуары і крычыць: — Купляйце! Купляйце газету! Сабаленка. // Ударацца аб што‑н., пакідаючы след. Аганёк паўзе па мосце, А услед бяжыць Дзіега. Ён не чуе, як навокал Кулі дзюбаюць жалеза. Панчанка.
•••
Дзюбаць носам — тое, што і кляваць носам (гл. кляваць).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ты́кацца 1, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; незак.
Разм. Мітусіцца, стараючыся пранікнуць куды‑н. Людзі тыкаліся ва ўсе бакі, як сляпыя шчаняты. Асіпенка. // Ударацца, стукацца аб што‑н., упірацца ў што‑н. Калі паляцелі качкі, закрычалі з неба, наша Шэрачка, — так мы яе звалі, — спачатку пачала бегаць па дварышчы, тыкаючыся ў плот, у сцены, а пасля ўзнялася на крылле .. і падалася да чарады. Дубоўка.
ты́кацца 2, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; незак.
Разм. фам. Звяртацца да каго‑н. на «ты». Месяц назад гэты самы Лёшка не азваўся б, а цяпер глядзі — тыкаецца, як з роўным. Асіпенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пялёскацца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; незак.
Разм.
1. Ударацца аб што‑н., утвараючы пры гэтым шум; плюхацца (звычайна пра ваду). Мора ў гэты час было спакойнае і ляніва пялёскалася аб гальку. Паслядовіч. Голас замоўк, але ўсім здавалася, што ўсё яшчэ адказваюць, адгукаюцца яму і паплавы з шолахам дубоў, і Дняпро, што пялёскаўся ля берага. Караткевіч.
2. Рухацца, перамяшчацца ў вадзе, распырскваючы яе і робячы пры гэтым характэрныя гукі. У недалёкай рачулцы пялёскаліся, відаць, качкі. Лынькоў.
3. Купацца, мыцца, распырскваючы ваду. Каля.. [дачніц], з берага, пялёскаюцца і вішчаць ад захаплення іх дзеці. Васілевіч. З задавальненнем пялёскалася .. [Людміла] каля студні. Місько.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
убива́ться разг.
1. забіва́цца; (ударяться) прост. удара́цца; см. уби́ться;
2. (быть в сильном горе) гарава́ць, бедава́ць, паку́таваць;
3. страд. забіва́цца; ні́шчыцца, знішча́цца; тра́ціцца, расхо́давацца, выдатко́ўвацца; марнава́цца; убіва́цца, утрамбо́ўвацца; см. убива́ть 1, 2, 4, 5.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
бі́цца, б’ю́ся, б’е́шся, б’е́цца; б’ёмся, б’яце́ся, б’ю́цца; бі́ся; незак.
1. Наносіць пабоі адзін аднаму, распачынаць бойку.
Хлапчукі б’юцца.
2. Весці бой, змагацца.
Б. з ворагам.
3. Ударацца аб што-н., у што-н.
Б. аб сцяну.
4. Калаціцца, кідацца.
Б. ў знямозе.
5. без дап. Пульсаваць (пра сэрца, кроў).
Сэрца б’ецца.
6. перан., над чым, з кім-чым і без дап. Прыкладаць намаганні для дасягнення чаго-н.
Б. над рашэннем задачы.
7. Разбівацца (пра шкло, посуд).
Крышталь б’ецца.
◊
Біцца аб заклад (разм.) — ісці ў заклад з кім-н. на грошы або на што-н. іншае.
Біцца як рыба аб лёд (разм.) — без выніку і плёну намагацца, старацца, шукаючы выйсце з бядоты.
|| зак. пабі́цца, -б’ю́ся, -б’е́шся, -б’е́цца; -б’ёмся, -б’яце́ся, -б’ю́цца; -бі́ся (да 1—3, 5 і 7 знач.).
|| наз. біццё, -я́, н. (да 5 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)