цэ́сарскі, ‑ая, ‑ае.
Гіст. Які мае адносіны да цэсара, належыць яму. Цэсарскі трон.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прасто́л, -а, мн. -ы, -аў, м.
1. Трон манарха.
Узысці на п. (стаць манархам). Сядзець на прастоле (царстваваць).
2. Высокі стол, які стаіць пасярэдзіне царкоўнага алтара.
|| прым. прасто́льны, -ая, -ае (да 2 знач.; уст.).
Прастольнае свята (у гонар святога, з імем якога звязана царква).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
удабраво́ліць
‘выказаць ласку, спрыяць каму-небудзь, чаму-небудзь (удабраволіць дзеянні каго-небудзь і ўдабраволіць пасадзіць цара на трон)’
дзеяслоў, пераходны/непераходны, закончанае трыванне, незваротны, 2-е спражэнне
| Будучы час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
удабраво́лю |
удабраво́лім |
| 2-я ас. |
удабраво́ліш |
удабраво́ліце |
| 3-я ас. |
удабраво́ліць |
удабраво́ляць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
удабраво́ліў |
удабраво́лілі |
| ж. |
удабраво́ліла |
| н. |
удабраво́ліла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
удабраво́ль |
удабраво́льце |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| прош. час |
удабраво́ліўшы |
Крыніцы:
piskunou2012.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
ша́хскі, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да шаха 1, належыць яму. Шахскае багацце. Шахскі трон.
2. Звязаны з палітычным рэжымам манархіі на чале з шахам. Шахскі рэжым.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
престо́л
1. прасто́л, -ла м., трон, род. тро́на м.;
2. церк. прасто́л, -ла м.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
самаўла́ддзе, ‑я, н.
Тое, што і самаўладства. Моладзь несла вялікія араты заўжды — Ад асілкаў з далёкіх паданняў, былін, Што мячом і шчытом нашых продкаў былі, Да паўстанцаў, што трон самаўладдзя хісталі І свой лес — на падбрэхічаў лёс не змянялі. Грачанікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Прасто́л ’трон манарха; алтарны стол (у царкве)’ (ТСБМ). З рус. престо́л ’тс’, што з ц.-слав., ст.-слав. прѣстолъ < прѣ‑ і столъ, апошняе са значэннем ’лава, услон’, параўн. балг. стол ’крэсла’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
узмасці́цца, ‑машчуся, ‑мосцішся, ‑мосціцца; зак.
Разм. Узабрацца на што‑н. высокае або на верх чаго‑н. Узмасціцца на дах. // Заняць пэўнае месца, пасаду. Не пераварот у царскім палацы, не змова свіцкіх генералаў з наследнікам, якому да свербу карціць самому ўзмасціцца на трон, — помста ад імя народа. Мехаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Сталі́ца ‘галоўны горад дзяржавы; цэнтр’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), столі́ца ‘цэнтр чаго-небудзь’ (ТС), ст.-бел. столица ‘тс’ (XVII ст., Карскі, 1, 415). З польск. stolica ‘трон, галоўны горад’ як чэшскае семантычнае запазычанне, гл. Басай-Сяткоўскі, Słownik, 340; Кохман, Stosunki, 129–130.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тахта́ ’шырокая канапа без спінкі’ (ТСБМ). Новае запазычанне праз рус. тахта́ ’тс’, што, відаць, з каўказскіх моў (Чарных, 2, 230). Не выключана і непасрэднае знаёмства са словам праз мясцовае татарскае насельніцтва, параўн. тур. tahta ’ўзвышэнне’ ў турэцка-польскім слоўніку з кітаба Хасяневіча 1840 г., гл. Мішкінене, Orientas, 116. Першакрыніцай можа быць перс. тӓхт ’трон; кушэтка; ложак’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)