*Пахоп, пахопам ’спешна’, ст.-бел. похопъ ’ахвота, жаданне’ (1538) запазычана са ст.-польск. pochop ’імклівасць’, ’руплівасць, ахвота, жаданне’, ’пачатак’, ’імпульс’, ’пачынанне’ (Булыка, Лекс. запазыч., 134). Аналагічна пахопна ’похапкам, спешна’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ; КТС — Сагановіч) з польск. pochopnie, pochopno ’хутка, лёгка, кемліва’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пастару́нак, ‑нка, м.
Мясцовае аддзяленне паліцыі ў Заходняй Беларусі да 1939 г. Па вёсках спешна будаваліся паліцэйскія ўчасткі — пастарункі, па гарадах і мястэчках — гарнізонныя казармы. Паслядовіч.
[Польск. posterunek.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
каранда́шны, ‑ая, ‑ае.
Які мае адносіны да карандаша, прызначаны для вытворчасці карандашоў. Карандашная фабрыка. // Зроблены карандашом. [Ліба] дастала запісную кніжку і спешна пачала чытаць карандашныя нататкі. Гартны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
спех, ‑у, м.
Разм.
1. Паспешлівасць, спешна. Усё гэта (гранаты, соль, медыкаменты) спраўна, без лішняга спеху складалася ў апарожненыя пітоны. Брыль. Прабач, не паспеў ён [чалавек] у спеху з табою як след развітацца. Сіпакоў.
2. у знач. прысл. спе́хам. Паспешліва, вельмі хутка. Можна, сказаць: .. «Спехам паеў і падаўся ў дарогу». Скрыган. [Сотнікаў] выпусціў запар тры камяні, немец, ухіляючыся, спехам страляў. Быкаў.
•••
Не к спеху — не патрабуецца спешна.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ве́тка, ‑і, ДМ ‑тцы; Р мн. ‑так; ж.
Чыгуначная лінія, якая адыходзіць убок ад асноўнай чыгуначнай магістраль Спешна пачалі пракладваць чыгуначную ветку да буравых вышак. Паслядовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
камандзірава́ць, ‑рую, ‑руеш, ‑руе; зак. і незак., каго.
Адправіць (адпраўляць) куды‑н. са службовым даручэннем. Раніцай дырэктар атрымаў загад — спешна камандзіраваць студэнтаў на граніцу для рамонту дарог і пабудовы авіяцыйных пляцовак. Якімовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
завіну́цца, ‑нуся, ‑нешся, ‑нецца; ‑нёмся, ‑няцеся; зак.
Разм. Спешна і старанна пачаць рабіць што‑н.; рупна заняцца чым‑н. Дзеці палезлі за стол, а Юстына завінулася каля печы. Гартны. Паклала [бабка Параска] дроў у печ, падпаліла іх і завінулася з венікам каля хаты, старанна падмятаючы пакойчык. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Сырамало́т ’малацьба збожжа без папярэдняй сушкі’ (ТСБМ, Касп., Некр., Серб. Вічын), ’зерне, збожжа з абмалоту без прасушкі’ (Сержп. Прымхі, Сл. ПЗБ), сырамало́там ’малацьба снапоў спешна шляхам аббівання іх аб калоду, дошку, у выніку снапы застаюцца не да канца вымалачанымі’ (Нік. Очерки). Ад сыры і малаціць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
збунтава́цца, ‑туюся, ‑туешся, ‑туецца; зак.
Разм.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Змяшацца, пераблытацца. Думкі ў галаве збунтаваліся. Гульня збунтавалася.
2. Падняць бунт; узбунтавацца. У гміне павінен спешна адбыцца суд над сялянамі, больш чым над палавінай вёскі, якія збунтаваліся і не пайшлі да пана на работу. Чарот.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ганашы́ць ’начыста ашчыпваць’ (Шат.), ’спешна прыгатоўваць; прыспешваць; спяшыць’ (Касп.). Фармальна добра адпавядае рус. гоноши́ть ’клапатліва займацца якой-н. справай; гатаваць, прыгатоўваць; рабіць што-н. хутка, старанна і г. д.’ (гл. СРНГ, 7, 10–11). Адносна гэтых слоў гл. Фасмер (1, 437438), дзе прыводзяцца розныя версіі (у асноўным малаверагодныя; больш-менш пераконвае ідэя Кіпарскага аб зыходным гон‑ з суфіксацыяй, аналагічнай суфіксацыі ў слове копошиться).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)