ма́ла-пама́лу, прысл.
Паступова, патроху. Пісьменнасць на Русі, занесеная з Поўдня, мала-памалу шырылася. Шакун. Мала-памалу ад Сашкі ўсе адварочваліся, гублялі з ім дружбу і сяброўства. Машара.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ву́тнуць ’ударыць’ (нараўл., Арх. ГУ). З вы́тнуць ’тс’ з характэрным для поўдня Беларусі пераходам ы пасля губных у у пад націскам. Гл. цяць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
по́ўдзень I (род. по́ўдня) м., в разн. знач. юг;
пту́шкі адлята́юць на п. — пти́цы улета́ют на юг;
на по́ўдні краі́ны — на ю́ге страны́
по́ўдзень II (род. по́ўдня) м. по́лдень;
у п. — в по́лдень;
○ сапра́ўдны п. — астр. и́стинный по́лдень
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
по́ўдзень 1, ‑дня, м.
1. Адзін з чатырох напрамкаў свету, супрацьлеглы поўначы. Вецер з поўдня. □ Стаўшы тварам да сонца, ён лёгка вызначыў для сябе захад, поўнач і поўдзень. Якімовіч. // Мясцовасць, частка краіны, мацерыка, размешчаная ў гэтым напрамку. Адваката дома не аказалася: ён выехаў на неакрэслены час на поўдзень Украіны. Колас.
2. Мясцовасць, краіна з цёплым, гарачым кліматам.
по́ўдзень 2, ‑дня, м.
Сярэдзіна дня. Туравец вярнуўся ў штаб брыгады пасля поўдня. Мележ. // У астраноміі — момант, калі цэнтр Сонца праходзіць цераз мерыдыян дадзенай мясцовасці.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ву́падок ’хвароба, смерць, упадак’ (КСТ). Відаць, да выпадак (у знач. ’няшчасны выпадак’) з характэрнай для поўдня Беларусі заменай ы на у пасля губных; параўн. семантычную паралель: годзіна ’непагадзь’ і ліха годзіна ’тс’ (Нар. сл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ускаламу́ціцца, ‑муціцца; зак.
Стаць, зрабіцца каламутным; замуціцца (пра ваду, вадкасць). То дзьме «марапа» — вецер з поўдня, гонячы невысокія пеністыя хвалі, то раптам пачынае лютаваць шалёны «норд» і так расхвалюе мора, што яно ўскаламуціцца аж да дна. Хомчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
абало́на, ‑ы, ж.
1. Частка даліны ракі, якая ў паводку заліваецца вадою. З захаду.. [зямельны масіў] быў акаймаваны вузкай, у хмызняках, рачулкай, з поўначы — лесам, з поўдня — прылеснай балоцістай абалонай. Хадкевіч.
2. Слой драўніны сасны, што знаходзіцца паміж стрыжнем і карою.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
акало́т, ‑у, М ‑лоце, м.
Жытнія снапы пасля няпоўнага папярэдняга ручнога абмалоту. Да самага поўдня Тарэнта прабыў у гумне. Дамалочваў акалот. Галавач. Хто малаціў снапы пранікам, хто абіваў аб калоду. Увачавідкі расла гара акалоту і буйнага, як пацеркі, зерня. Асіпенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сябелю́бства, ‑а, н.
Клопаты толькі пра сябе, пра свае інтарэсы; эгаізм. Хіба гэта не сябелюбства пасля кожнай вечарынкі спаць амаль да поўдня ў той час, калі таварыш, які працаваў цэлую ноч, працуе яшчэ і днём, і нават без снедання? Чарнышэвіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ву́скарка ’скварка’ (Мат. Гом.), ву́скорка ’тс’ (КСТ), ву́скварок ’тс’ (КСТ). Гл. вы́скаркі, вы́скваркі, в у корані страчана ў формах з оканнем у выніку зліцця спецыфічнага для поўдня Беларусі в (часта ўспрымаецца як ў, Бузук, Спроба, 56) і моцна лабіялізаванага о.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)