мача́лка, -і, ДМ -лцы, мн. -і, -лак, ж.
Жмут мачал або якіх-н. валокнаў для мыцця, змывання гразі і пад.; наогул мяккі выраб, прызначаны для мыцця чаго-н.
|| прым. мача́лкавы, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
шмато́к, -тка́, мн. -ткі́, -тко́ў, м.
1. Абрэзак, абрывак скуры, тканіны і пад.
Ш. матэрыі.
2. Жмут чаго-н.
Ш. поўсці.
3. Невялікі кавалак, камяк чаго-н.; нязначная колькасць чаго-н.
Ш. сала.
Сям-там тырчалі шматкі сухой травы.
|| прым. шмато́чны, -ая, -ае і шматко́вы, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Ахамо́лак ’жмут сена’ (міёр., Крыўко, вусн. паведамл.), агамолак ’вялікі кусок хлеба ці чаго іншага’ (полац., Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.). Да гамола, гамолка ’камяк’, х на месцы г, магчыма, пад уплывам хамлак ’жмут сена, саломы’, вядомага на той жа тэрыторыі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Жбунт ’звязка, скрутак’ (КСТ). Кантамінацыя жмут 1 (гл.), жгут і бунт 2 (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Скума́т ‘шматок, кавалачак, абрэзак (тканіны)’, ‘жмут, пук’ (Нас.), ‘акравак’ (Касп., Барад.; віц., ЛА, 4). Гл. шкумат.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Жму́ціць ’скупіцца’ (Бялын., Яўс.). Рус. урал. жмути́ться ’тс’. Адсубстантыўны дзеяслоў ад наз. жмут 2 з суфіксам ‑і‑ць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Куўсця́к ’жмут сена’ (Сл. паўн.-зах.). Параўн. kuokštas ’тс’. Бел. слова, відаць, змяніла сваю першасную форму пад уплывам касцяк.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Махна́шка, махну́ша, махнушка ’галавешка’ (Жд. 1; навагр., карэліц., З нар. сл.), смал. мохнышка. Да махна́ты (гл.). Параўн. аналагічна ўтвораныя рус. арх. мохнушка, мохнуша ’касмыль, пасма, жмут’, ’рукавіца з касматай скуры’, пск. ’кудлаты сабака’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вахра́ жмут шэрсці’ (Нас.); ’кутасы ў хустцы’ (Бяльк.). Як думае Брукнер (гл. Фасмер, 1, 356), гэта — метатэза з во́рса ’ворс’. Супраць гэтага Фасмер (там жа). Няясна. Ці нельга думаць пра скарачэнне слова тыпу рус. дыял. вахрома́ ’бахрама’?
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пужа́цца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; незак.
Адчуваць страх, палохацца. [Васілёк:] — Мама! Страшна мне тут, Я баюся адзін: Унь варушыцца жмут на ашэстку аўчын .. — Не пужайся, дурны. То аўчынкі вісяць, Нежывыя яны І не могуць чапаць. Колас. Барада ў мяне сапраўды страшная вырасла: раней я сам сябе пужаўся, калі часамі заглядваў у ваду замест люстэрка. Якімовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)