◎ Надалончыць ’залатаць (рукавіцы)’ (Сцяшк. Сл.), рус. надолднить ’залатаць звернуты да далоні бок рукавіцы’, укр. надолбнчити ’тс’, на́долонка ’нашыўка са скуры ці сукна на ўсю далонь, каб не праціраліся рукавіцы’. Да далонь (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пяцярня́, ‑і, ж.
Разм. Далонь з пальцамі; кісць. Вышэй ад Галадая ўзяўся рукою Жук, над ёю сашчапіліся вузлаватыя Янушкавы пальцы, потым — далонь Срэбнікава, за ёй шырокая Цярэшкава пяцярня. Быкаў. Бацька нязграбна, неяк усёй пяцярнёй, браў ручку і выводзіў: «Михаилъ Мыцкевичъ». С. Александровіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Длонь ’далонь’ (Нас.). Запазычанне з польск. мовы. Параўн. польск. dłoń ’тс’ (а гэта да прасл. *dolnь: рус. дыял. доло́нь, бел. дало́нь, укр. доло́нь, доло́ня, чэш. dlaň, ст.-слав. длань і г. д.). Гл. Кюнэ, Poln., 51.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
марда́сты, ‑ая, ‑ае.
Разм. Тое, што і мардаты. Спаважна падаў сваю пухлую далонь непаваротлівы, мардасты Пшанічны. Быкаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
навылу́зваць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., чаго.
Тое, што і навылушчваць. [Яніна] памкнулася адшчыкнуць жытнёвы каласок, каб навылузваць на далонь жоўценькіх зярнятак. Марціновіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
напро́ці, прысл. і прыназ.
Разм. Тое, што і насупраць, насупроць. Давай далонь, сядай за стол напроці. Валасевіч. Вера сядзела напроці Максіма і не зводзіла з яго вачэй. Машара.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
жме́ня, -і, мн. -і, жмень, ж.
1. Далонь і пальцы рукі, складзеныя так, каб імі можна было зачэрпнуць або ўтрымаць што-н.
Зачэрпваць жменяй.
2. Колькасць чаго-н., што змяшчаецца ў складзеную так руку.
Ж. мукі.
3. перан., чаго. Зусім невялікая колькасць каго-, чаго-н.
Ж. сена.
◊
Поўнай жменяй — шчодра, не шкадуючы.
|| памянш. жме́нька, -і, ДМ -ньцы, мн. -і, -нек, ж.
Засталася ж. байцоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
◎ Ладонь, ладоня ’далонь’ (паўн., Сл. паўн.-зах., Мат. Маг., Мат. Гом.), ладоначка (Шп.), лыданя ’тс’ (ушац., КЭС), укр. ладоня, рус. ладонь. У выніку метатэзы з долонь < прасл. сіоіпь. Гл. далоня.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
тра́хнуцца, ‑нуся, ‑нешся, ‑нецца; зак.
Разм.
1. Упасці з размаху, з сілай. [Крукаў:] — Я і без таго не сказаць каб дужа ўжо моцна трымаўся на нагах, а тут такая каўзота, што калі б і цвярозы быў, дык і то, можа, не адзін раз трахнуўся б вобзем. Васілёнак.
2. Моцна, з сілай стукнуцца аб што‑н. Прабыла булава ў небе гадзіны тры і ляціць назад. Удовін сын выставіў правую далонь. Булава трахнулася аб далонь і пераламалася напалам. Якімовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Пляшча́к ’абчасанае з двух бакоў бервяно’ (ашм., Сл. рэг. лекс.). З плашчакі (гл.). Мяккае -л’⇉рэгіянальная палаталізацыя, уласцівая і польскай мове. параўн. ст.-польск. plaskaty ’плоскі’, plask ’далонь’ — польск. plaskaty і да т. п.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)