бу́хнуць
‘пашырацца’
дзеяслоў, непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Цяперашні час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
бу́хну |
бу́хнем |
| 2-я ас. |
бу́хнеш |
бу́хнеце |
| 3-я ас. |
бу́хне |
бу́хнуць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
бу́х |
бу́хлі |
| ж. |
бу́хла |
| н. |
бу́хла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
бу́хні |
бу́хніце |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| цяп. час |
бу́хнучы |
Крыніцы:
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
разбу́хнуць, 1 і 2 ас. не ўжыв., -не; -бу́х, -хла; зак.
1. Набухнуць, раздацца, патаўсцець ад вільгаці.
Боты намоклі, разбухлі.
Пупышкі на дрэве разбухлі.
2. перан. Непамерна павялічыцца, разрасціся.
Штаты разбухлі.
Папка з дакументамі разбухла.
|| незак. разбуха́ць, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Бабу́хнуць, бабу́х! (Шат., Бяльк.). Гукапераймальнае, як і бабах!, бах!, укр. бабу́х! і г. д. (з тыповым паўтарэннем элементаў выгуку). Аднак праславянскім з’яўляецца толькі другі элемент слова ‑бух, які маецца амаль ва ўсіх слав. мовах як самастойная адзінка (гл. бух!).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
лепята́ць, лепячу, ляпечаш, ляпеча; заг. лепячы; незак., што, аб чым і без дап.
1. Гаварыць невыразна, нязвязна (пра мову дзяцей). — Дзед ... бух-бух... ва-ва, — заклапочаны нечым, лепятаў малы і цягнуў маці ў зямлянку-шпіталь. Шамякін. // Гаварыць невыразна; мармытаць. Стась Вілюевіч дагнаў дзяўчыну пры ўваходзе і пачаў лепятаць аб каханні. Грамовіч. // Весці лёгкую несур’ёзную размову; балбатаць. Жэня лепятала з нейкім унутраным задавальненнем, быццам дзіця, якое расказвала маці пра свае прыгоды. Сіўцоў.
2. перан. Утвараць ціхі шум, шолах і пад. Асінавы кусток тросся і лепятаў. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Бурды́к! ’бух, шась’, бурды́хнуцца ’ўпасці’ (Бяльк.). Параўн. рус. бурды́чить ’дабрадушна бурчаць’, бурдыха́ться ’борацца, дужацца’, бурде́ть ’быць незадаволеным; бурчаць’; ’шумець (пра камароў)’. Параўн. яшчэ бел. бурды́ль, бурды́ц! Можна вылучыць гукапераймальную аснову бурд‑, якая дала шмат утварэнняў з рознымі суфіксамі. Параўн. з іншых моў: чэш. burda ’чалавек, што вельмі шуміць’, brduc! ’бух!’, польск. дыял. brduc! (гл. Махэк₂, 66, 77).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Адбуксува́ць ’аддубасіць, пабіць’ (Бяльк., Касп.), адбуксырыць (Бяльк.). Параўн. лат. buks ’бух’, bukanît ’біць кулаком’. Магчымасць латышскага ўплыву пацвярджаецца фіксацыяй слова ў віцебскім арэале.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Перабалэ́хтаць ’перабоўтаць’ (карэліц., Жыв. сл.). Да пера- (гл.) і балэ́хтаць, якое з гукапераймання балэх! ’бух’, узмоцненага суфіксам ‑т‑ (< прасл. *‑ъt‑), як у кудахтаць і кудакаць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
шусь межд., в знач. сказ., прост.
1. бух;
а я вядро́ вады́ ш. у печ — а я ведро́ воды́ бух в пе́чку;
2. (о внезапном появлении, уходе) шасть;
ра́птам ён ш. у ха́ту — вдруг он шасть в дом
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Вух 1, выкл. для перадачы рохкання свінні (мсцісл., Нар. лекс.). Гукапераймальнае.
Вух 2 ’ах, вох’ (Грыг., КТС), ’бух’ (КТС). Гукапераймальнае; параўн. укр. ух, рус. ух ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
узбудзі́цца, ‑буджуся, ‑будзішся, ‑будзіцца; зак.
1. Прачнуцца, абудзіцца. [Рудзін] узбудзіўся, калі раптам да варот кінуліся сабакі, пачалі .. брахаць. Галавач.
2. перан. Ажыць, абудзіцца; пачаць актыўна, напружана дзейнічаць. А люблю я, сын, зіму, Калі сонца ўзбудзіцца, Снег пагнаўшы да рэк. Кірэенка. Бух! — грукнуў стрэл, лес узбудзіўся! Колас.
3. Прыйсці ў стан нервовага пад’ёму. Нервы ўзбудзіліся.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)