Сістэ́ма ‘лад’, ‘сувязь элементаў паміж сабой, размешчаных у пэўным парадку’ (ТСБМ), сыстэ́ма ‘тс’ (Ласт., Некр. і Байк., Стан.). Запазычанне з заходнееўрапейскіх моў праз рус. систе́ма ‘тс’ ці польск. systema, system ‘тс’. У значэнні ‘нервовая сістэма’ з’яўляецца ў пачатку XX ст. (Крамко, Гіст. мовы, 2, 146). Франц. système з лац. systēma ад грэч. σύστημα ‘складанне, укладанне’; гл. Фасмер, 3, 628; Брукнер, 512; ЕСУМ, 5, 244.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
дапільнава́ць, ‑ную, ‑нуеш, ‑нуе; зак., каго-што і з дадан. сказам.
Разм.
1. Высачыць, заспець за якім‑н. заняткам. Дапільнаваць злодзея. □ [Гаспадар] дапільнаваў там, што Хомка горка плача, схіліўшыся ў куточку на сцяну. Гарэцкі.
2. Дагледзець, захаваць у парадку. Стоцкі тут усё дапільнуе сам. Карпюк.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адміністрацы́йны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае дачыненне да адміністрацыі. Адміністрацыйнае спагнанне. Адміністрацыйнае ўмяшанне. Адміністрацыйная адзінка. Адміністрацыйныя меры. Адміністрацыйныя расходы. // Уласцівы адміністратару. Адміністрацыйныя здольнасці.
2. Які мае дачыненне да органаў дзяржаўнага кіравання. Адміністрацыйны апарат. Адміністрацыйны цэнтр. Адміністрацыйныя органы. Адміністрацыйны надзел.
•••
У адміністрацыйным парадку гл. парадак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
засудзі́ць, ‑суджу, ‑судзіш, ‑судзіць; зак., каго.
Прызнаўшы вінаватым, вызначыць меру пакарання ў судовым парадку; асудзіць. Яшчэ пры цары .. [Цімоха] засудзілі на два гады арыштанцкіх рот за падпал панскай стадолы. Колас. — Засудзяць.. — чую за спіной усхліп. У зале стаіць напружаная цішыня. Суддзя чытае абвінаваўчае заключэнне. Дадзіёмаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
хааты́чны, ‑ая, ‑ае.
Бязладны, пазбаўлены парадку, паслядоўнасці, арганізаванасці. На шырокіх прасторах зямлі бурліць вір змагання, жорсткага, бязлітаснага, але не бязладнага і хаатычнага, а змагання, падпарадкаванага акрэсленаму закону. Колас. На гэты раз на экране ўзніклі хаатычныя хвалі, якія, здавалася, вось-вось набудуць нейкі пэўны выгляд. Шыцік.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
хуліга́нства, ‑а, н.
Грубае парушэнне правіл грамадскага парадку, якое выражае яўную непавагу да грамадства, да годнасці чалавека; крайняе бясчынства. З’явіўся ў вёсцы і першы паліцэйскі. Гэта быў .. Міцька Заяц, які да вайны паспрабаваў не адну спецыяльнасць і адусюль яго выганялі за п’янкі і хуліганства. Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
страж книжн., высок. вартавы́, -во́га м.; абаро́нца, -цы м.;
стражи приро́ды вартавы́я прыро́ды;
ве́рный страж ро́дины ве́рны вартавы́ (абаро́нца) радзі́мы;
страж поря́дка шутл., ирон. вартавы́ пара́дку.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
като́ры, -ая, -ае, займ.
1. пыт. і адносны. Які іменна, які з некалькіх, які па парадку.
К. сыну год? К. раз едзеш у Полацк? Вазьмі касу, каторай учора касіў.
2. неазнач. Не першы, не адзін, а некалькі.
К. раз іду я гэтым лесам.
К. год чакаем сына на пабыўку.
К. час няма добрага надвор’я.
3. неазнач., часцей мн. Іншыя, некаторыя (разм.).
Каторыя ўжо прыехалі, а каторыя яшчэ ў дарозе.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
папра́віць, -ра́ўлю, -ра́віш, -ра́віць; -ра́ўлены; зак.
1. што. Ліквідаваўшы пашкоджанні, зрабіць прыгодным для карыстання.
П. калёсы.
2. што. Прывесці да належнага выгляду, парадку.
П. капялюш на галаве.
3. што. Палепшыць, умацаваць.
П. сваё здароўе.
4. што. Тое, што і выправіць¹ (у 3 знач.).
П. памылкі.
5. каго (што). Указаць каму-н. на зробленую памылку.
П. студэнта.
|| незак. папраўля́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е.
|| наз. папра́ўка, -і, ДМ -ўцы, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ажу́р 1, ‑у, м.
1. Негустое, скразное вязанне, вышыванне, разьба і пад. Вышыць ажурам.
2. Лёгкая празрыстая тканіна. Пакрывала з ажуру.
[Ад фр. à jour — скразны, ажурны.]
ажу́р 2, прысл.
Такое вядзенне рахункаводства, калі запісы ў бухгалтарскіх кнігах робяцца ў дзень завяршэння аперацыі.
•••
(Усё) у ажуры — усё ў парадку, усё як належыць.
[Ад фр. à jour — на сённяшні дзень.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)