дыяста́з, ‑у, м.
Спец.
1. Арганічнае злучэнне, што належыць да групы ферментаў і выклікае ператварэнне крухмалу ў цукар.
2. Разыходжанне дзвюх касцей у суставе з-за намнажэння ў ім вадкасці.
[Ад грэч. diastasis — раз’яднанне.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
распылі́цца, ‑пылюся, ‑пылішся, ‑пыліцца; зак.
1. Ператварыцца ў пыл.
2. Ператварыўшыся ў пыл, разляцецца, рассеяцца.
3. Разбіцца, рассеяцца на дробныя групы. Сілы праціўніка распыліліся. // перан. Разм. Заняцца адначасова многімі справамі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
уйгу́ры, ‑аў; адз. уйгур, ‑а, м.; уйгурка, ‑і, ДМ ‑рцы; мн. уйгуркі, ‑рак; ж.
Народнасць цюркскай моўнай групы, якая жыве на тэрыторыі КНР і ў СССР — у Сярэдняй Азіі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ве́рлык ’бялок вока’ (Касп.). Параўн. варлаво́кі. Іншую этымалогію для ўсёй групы слоў дае Куркіна, Этимология, 1970, 100–102.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
арыстакра́тыя, ‑і, ж.
1. У класавым грамадстве — вышэйшае саслоўе, прывілеяваны слой пануючага класа, радавая знаць. Зямельная арыстакратыя. □ [Пан Яндрыхоўскі:] У тую залу, якая бачыла цвет польскай арыстакратыі,.. [Дрыль] пусціў чараду мужыцкіх дзяцей. Крапіва. // Прывілеяваная частка якога‑н. класа або якой‑н. сацыяльнай групы. Фінансавая арыстакратыя. □ Пасля набажэнства радавітая шляхта, паны абшарнікі і ваенная арыстакратыя заходзяць да ксяндза Пацейкоўскага на «шклянку гарбаты». Колас.
2. Гіст. Форма дзяржаўнага кіравання, пры якой улада знаходзіцца ў руках нешматлікай прывілеяванай групы радавой знаці.
[Грэч. aristokratia — панаванне лепшых.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
аднадво́рац, ‑рца, м.
Гіст. Дзяржаўны селянін асобай групы, якая ўтварылася ў Расіі з патомкаў «служылых людзей», паселеных царскім урадам у 16–18 ст. каля паўднёвай і ўсходняй граніц для іх аховы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
разасяро́дзіцца, ‑дзіцца; ‑дзімся, ‑дзіцеся, ‑дзяцца; зак.
Раздзяліўшыся на драбнейшыя групы, размясціцца асобна адзін ад аднаго, у некалькіх месцах. З .. асінніку выбегла некалькі чалавек партызан. .. За імі, разасяродзіўшыся, бегла чалавек трыццаць. Лынькоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шве́ды, ‑аў; адз. швед, ‑а, М ‑дзе, м.; шведка, ‑і, ДМ ‑дцы; мн. шведкі, ‑дак; ж.
Народ скандыпаўскай групы, які складае асноўнае насельніцтва Швецыі.
•••
За дзедам-шведам гл. дзед 1.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
яўрэ́і, ‑яў; адз. яўрэй, ‑я, м.; яўрэйка, ‑і, ДМ ‑рэйцы; мн. яўрэйкі; ‑рэек; ж.
Народ семіцкай моўнай групы, аб’яднаны агульным паходжаннем і, часткова, рэлігіяй, які цяпер жыве ў розных краінах.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Крыжачо́к ’беларускі народны танец’. Адносіцца да групы танцаў, у якіх пераймаюцца рухі птушак. Параўн. крыжанка (гл.). Ад крыжан (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)