папрасі́ць сов.

1. в разн. знач. попроси́ть;

п. дазво́лу — попроси́ть позволе́ния;

хво́ры ~сі́ў вады́ — больно́й попроси́л воды́;

я папрашу́ вас не размаўля́ць — я попрошу́ вас не разгова́ривать;

п. за сястру́ — попроси́ть за сестру́;

2. пригласи́ть, попроси́ть, позва́ть;

гасце́й ~сі́лі да стала́ — госте́й пригласи́ли (попроси́ли) к столу́;

◊ п. прабачэ́ння — (выбачэ́ння —) попроси́ть проще́ния (извине́ния)

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Но 1 ’так, але’ (саліг., Нар. словатв.), ’але, ну’: Но, дарма, — дзед кажэ, — быле хлеб (рэч., Бел. каз. эпас, 111), ’ды’ (ТС), параўн. укр. но ’тс’, рус. но ’так, але, ну’, польск. no ’тс’, чэш. no ’тс’, славац. no ’тс’, в.-луж. no ’тс’, н.-луж. no ’тс’, славен. no ’тс’, серб.-харв. но ’тс’. Мяркуецца, што гэта самастойны наватвор на той самай фармальнай базе, што і прасл. *nъ (параўн. рус. но ’але’) і *nǫ/no (гл. ну) (ESSJ SG, 2, 500–502), гл. таксама наст. слова.

Но 2 ’а ну ж, ж, жа’: Ідзі но воды прынесі! (ТС), ‑но ’жа, = рус. ‑ка’ (палес., Сцепанец, Крест. свадьба, 163), укр. ‑но ’тс’, рус. ‑но ’жа’, польск. no ’тс’, славен. no ’тс’. Постпазіцыйная ўзмацняльная часціца таго ж паходжання, што і но 1 (гл.); сюды ж, відаць, і серб.-харв. ‑но, што адзначаў яшчэ Равінскі (Черног., 529), у выразах како‑но, које‑но, који‑но і пад., што суадносіцца з другой часткай у ажно́ (гл.) і пад. (ESSJ SG, 2, 501; 1, 322–323; Махэк₂, 400).

Но 3 ’толькі, адно’: Хай но пачнуць косіць, то дождж будзе (ТС), ’быццам, як’ (ТС). Магчыма, з одно́, онно́ ’толькі’ (ТС), гл. адзін, аднак не выключана сувязь з узмацняльным но 2.

Но 4 — выклічнік, якім падганяюць каня: Ён на коня: но! но! (рэч., Бел. каз. эпас, 95), ’пагрозны або панукаючы крык на каня’ (Дразд., ТС), но́‑о! ’тс’ (мсцісл., З нар. сл.), но́‑но́ ’тс’ (в.-дзв., Шатал.), сюды таксама ні ’пануканне’ (Касп.), ну ’тс’ (Янк. 3.), нё ’тс’ (ТС), укр. но, ньо, ’тс’, рус. но ’тс’, польск. no ’тс’, чэш. дыял. no, ně ’тс’, славац. дыял. no, ne ’тс’. Таго ж паходжання, што і но 1 (ESSJ SG, 2, 502); параўн. таксама мсцісл. нок ’пра пануканне каня’ (Нар. лекс.), што, відаць, паходзіць ад дзеяслова но́каць ’падганяць каня крыкам «но!»’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

ка́пля в разн. знач. ка́пля, -лі ж., кро́пля, -лі ж.;

ка́пля росы́ ка́пля расы́;

ани́совые ка́пли фарм. ані́савыя ка́плі;

◊

ни ка́пли ні ка́плі (ні кро́плі);

до ка́пли да ка́плі (да кро́плі);

ка́пля в мо́ре ка́пля (кро́пля) у мо́ры;

как две ка́пли воды́ (похо́ж) як дзве ка́плі (кро́плі) вады́ (падо́бны);

до после́дней ка́пли кро́ви да апо́шняй ка́плі (кро́плі) крыві́.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

при́быль ж.

1. прыбы́так, -тку м.;

2. (приращение) прыро́ст, -ту м.; (увеличение) прыбаўле́нне, -ння ср., павелічэ́нне, -ння ср.;

при́быль населе́ния прыро́ст насе́льніцтва;

при́быль воды́ в реке́ прыбаўле́нне вады́ ў рацэ́;

3. перен. (польза), разг. кары́сць, -ці ж., прыбы́так, -тку м.;

извлека́ть при́быль атры́мліваць прыбы́так;

луна́ на при́были ме́сяц прыбыва́е;

вода́ идёт на при́быль вада́ прыбыва́е (падыма́ецца);

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

гарызо́нт м., в разн. знач. горизо́нт;

зні́кнуць за ~там — скры́ться за горизо́нтом;

ні во́блачка на ~нце — ни о́блачка на горизо́нте;

шыро́кі г. — широ́кий горизо́нт;

паліты́чны г. — полити́ческий горизо́нт;

г. вады́ — горизо́нт воды́;

рабо́та ў ша́хтах вядзе́цца не́калькімі ~тамі — рабо́та в ша́хтах ведётся не́сколькими горизо́нтами;

◊ зні́кнуць з ~та — исче́знуть с горизо́нта;

з’яві́цца на ~нце — появи́ться на горизо́нте

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

для предлог с род. для;

падару́нкі д. дзяце́й — пода́рки для дете́й;

ме́сца д. стая́нкі — ме́сто для стоя́нки;

непраніка́льна д. вады́ — непроница́емо для воды́;

д. яго́ гэ́та лёгкая спра́ва — для него́ это лёгкое де́ло;

ён до́бра развіты́ для свайго́ ўзро́сту — он хорошо́ ра́звит для своего́ во́зраста;

◊ д. адво́ду вачэ́й — для отво́да глаз;

д. прылі́ку — для прили́чия;

д. прыклёпу — для ви́димости

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

падабра́ць сов.

1. (каго, што да чаго) подобра́ть (кого, что к чему);

п. ключ да замка́ — подобра́ть ключ к замку́;

п. га́льштук да касцю́ма — подобра́ть га́лстук к костю́му;

2. (с земли, с пола) подня́ть, подобра́ть;

3. (ноги, хвост) поджа́ть;

4. (под себя) подмя́ть;

мядзве́дзь ~бра́ў пад сябе́ паляўні́чага — медве́дь подмя́л под себя́ охо́тника;

◊ і кро́шкі п. — быть похо́жим как две ка́пли воды́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

набра́ць сов.

1. в разн. знач. набра́ть; (грибов, ягод — ещё) насобира́ть, собра́ть;

н. атра́д добраахво́тнікаў — набра́ть отря́д доброво́льцев;

н. ну́мар тэлефо́на — набра́ть но́мер телефо́на;

н. ху́ткасць (ско́расць) — набра́ть ско́рость;

н. зака́заў — набра́ть зака́зов;

н. кні́гу — набра́ть кни́гу;

2. купи́ть;

н. на пла́цце — купи́ть материа́ла на пла́тье;

◊ н. вады́ ў рот — набра́ть воды́ в рот;

н. (сабе́) у галаву́ — вбить (себе́) в го́лову

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

суча́сны, ‑ая, ‑ае.

1. Які мае адносіны да цяперашняга часу, да сваёй эпохі. У сучаснай беларускай мове шмат службовых слоў для ўстанаўлення сувязей паміж членамі сказа. Цікоцкі. Для сучаснага чытача гэта ўжо ў значнай ступені мастацкі дакумент пачуццяў і спраў мінулых дзён. Гіст. бел. сав. літ. Раіса іграла мелодыі сучасных песень, а гэта было зразумела і проста. Шамякін.

2. Які знаходзіцца на ўзроўні свайго веку, адпавядае патрабаванням свайго часу. Дасягненні сучаснай навукі. Сучаснае абсталяванне. Сучасныя хуткасці. □ Калхіду асушыць можна, сучасная тэхніка здолее гэта здзейсніць. Самуйлёнак. Значыць, мы з табой адсталыя, Значыць, несучасныя: Месім гурбы не расталыя Напрадвесні ў лесе часта мы .. І зрываем на праталінах Сонтравы зеанкі зубчастыя... Гэта значыць: не адсталыя, Значыць, мы з табой сучасныя. Жычка. // Важны для цяперашняга моманту; выкліканы патрабаваннямі свайго часу; актуальны. Сучасная тэма.

3. Які адбываецца цяпер, у дадзены час; цяперашні. [Міколка:] — Сучаснае жыццё, яно ў нашых руках! Нікановіч. Сучаснымі крыніцамі жыўлення азёр з’яўляюцца дажджавыя, снегавыя, рачныя і грунтавыя воды. «Прырода Беларусі».

4. у знач. наз. суча́снае, ‑ага, н. Цяперашні час; падзеі, якія адбываюцца цяпер, у дадзены час. Гадае той аб прышласці далёкай, Хто верыць у сучаснае душой. Глебка. [Якаў] расказаў мне пра ўсё сваё мінулае, а тое сучаснае, пра што будзе ісці гаворка далей, адбылося, як кажуць, на маіх вачах. Кулакоўскі.

•••

Сучаснае пяцібор’е гл. пяцібор’е.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

трава́ трава́, -вы́ ж.; (мн.: о лечебных травах — ещё) зёлкі, -лак мн.;

лече́бные травы ле́кавыя тра́вы, зёлкі;

богоро́дская трава́ бот. чабо́р;

◊

хоть трава́ не расти́ няха́й хоць воўк траву́ есць; хай бу́дзе, што бу́дзе;

трава́ траво́й трава́ траво́й;

бы́ло, траво́й поросло́ было́, ды сплыло́; было́, ды быллём парасло́;

худу́ю траву́ с по́ля вон благу́ю траву́ з по́ля вон;

ти́ше воды́, ни́же травы́ цішэ́й вады́, ніжэ́й травы́;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)