Verbum

звон, зво́на і зво́ну, м.

1. -а, мн. званы́, -о́ў. Ударны сігнальны падвясны інструмент (з медзі або меднага сплаву) у форме пустога ўсечанага конуса з падвешаным усярэдзіне ўдарнікам (языком).

Царкоўны з.

Пажарны з.

Званіць ва ўсе званы (таксама перан.: расказваць усім пра што-н.).

2. -у. Гук, які ўтвараецца гэтым інструментам, а таксама металічнымі або шклянымі прадметамі пры ўдары.

З. касы.

З. шклянак.

3. -у, перан. Погаласкі, плёткі.

Нечага было разносіць такі з. па сяле.

|| прым. зво́навы, -ая, -ае.

бу́ра, -ы, мн. -ы, бур, ж.

1. Вецер вялікай разбуральнай сілы, звычайна з дажджом або снегам.

Разгулялася б.

2. перан. Пра бурнае развіццё сацыяльных працэсаў у грамадстве.

Грымоты рэвалюцыйнай буры.

3. перан., чаго або якая. Пра бурнае выяўленне пачуццяў.

Б. воплескаў.

4. Шум, крык.

У хаце паднялася сапраўдная б.

○

Магнітная бура — моцныя ваганні магнітнага поля Зямлі, звязаныя з уварваннем у каляземную прастору касмічных часціц, што абумоўлена сонечнай актыўнасцю.

◊

Бура ў шклянцы вады (іран.) — гарачая спрэчка з-за дробязных прычын.

абцугі́, -о́ў.

1. Металічны інструмент у выглядзе двух змацаваных на шарніры стрыжняў, які служыць для сціскання, захоплівання, расколвання, вырывання.

Сталярныя а.

2. Інструмент, які выкарыстоўваецца ў кавальскай справе для захоплівання і заціскання жалеза.

Кавальскія а.

3. перан. Тое, што стрымлівае, заціскае развіццё чаго-н.

Краіна ў абцугах крызісу.

4. перан. Ваенная аперацыя — ахоп праціўніка з двух бакоў.

◊

Абцугамі не выцягнеш — нічога не даб’ешся ад каго-н.

Узяць у абцугі — стварыць каму-н. абставіны, становішча безвыходнасці.

|| прым. абцуго́вы, -ая, -ае.

адкапа́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; -а́ны і адко́паны; зак., каго-што.

1. Капаючы, адшукаць, дастаць; выкапаць.

А. клад.

2. перан. Знайсці што-н. рэдкае і пад.; адшукаць (разм.).

Дзе вы адкапалі такую кнігу?

3. Адкідаць што-н. ад (з) чаго-н.

Адкапаць снег ад ганка.

4. Выканаўшы сваю норму, кончыць капаць, капацца (разм.); зрабіцца непрыгодным для капання.

Селянін ужо адкапаў сваё (перан.).

|| незак. адко́пваць, -аю, -аеш, -ае.

|| наз. адко́пванне, -я, н. і адко́пка, -і, ДМ -пцы, ж.

упхну́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні́; -ну́ты; зак. (разм.).

1. каго-што ў што. Уштурхнуць, усунуць.

У. пальчаткі ў кішэню.

Яго сілай упхнулі ў кабінет.

2. перан., што. Прымусіць узяць, прыняць што-н.

У. няякасны тавар каму-н.

3. перан., каго. Паставіць на якую-н. работу, пасаду і пад. супраць волі або ўладкаваць куды-н. па пратэкцыі.

У. на завод.

У. сына на завочнае аддзяленне інстытута.

|| незак. упіха́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е і упі́хваць, -аю, -аеш, -ае.

уста́віць, -та́ўлю, -та́віш, -та́віць; -та́ўлены; зак., што.

1. у што. Паставіць, змясціць у сярэдзіну чаго-н.

У. шыбу ў раму.

У. зубы (штучныя). У. слова ў размову (перан.)

2. чым. Заняць, укрыць паверхню.

У. стол ядой.

3. перан., у каго-што і каго-што. Нерухома ўтаропіць на каго-, што-н. (вочы, позірк).

У. позірк у прастору.

|| незак. устаўля́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е.

|| наз. уста́ўка, -і, ДМ -ўцы, ж. (да 1 знач.) і устаўля́нне, -я, н. (да 1 знач.).

паве́тра, -а, н.

Сумесь газаў, якая складае атмасферу Зямлі.

Чыстае п.

Бываць на паветры (хадзіць на прагулку). Дыхаць паветрам чаго-н. (перан.: пранікнуцца ўражаннем ад чаго-н.). На вольным паветры (у садзе, за горадам, не ў закрытым памяшканні). Вісець у паветры (перан.: знаходзіцца ў няпэўным становішчы). Узляцець у п. (узарвацца). Паветра! (каманда ў знач.: трывога, паявіўся варожы самалёт). Бой у паветры.

|| прым. паве́траны, -ая, -ае.

Паветраныя войны.

П. мост (авіяцыйная лінія з перавалачнымі аэрадромамі і навігацыйным абсталяваннем).

марга́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; незак.

1. Міжвольна падымаць і апускаць павекі.

М. вачамі.

2. каму. Падаваць знак рухам павек, падморгваць.

М. суседу, каб замоўк.

3. перан. Свяціць мігаючым святлом.

Лямпачка маргае.

4. перан. Упускаць зручны момант; зяваць (у 2 знач.).

|| аднакр. маргну́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні́ (да 1—3 знач.).

◊

Вокам не маргнуць —

1) не падаць віду;

2) доўга не раздумваць, не вагацца перад тым, як зрабіць што-н.

|| наз. марга́нне, -я, н.

раста́ць, -та́ну, -та́неш, -та́не; зак.

1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Перайсці ў вадкі стан пад уздзеяннем цяпла.

Снег растаў.

2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Адтаяць, перастаць быць падмёрзлым.

Дарога растала.

3. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан. Паступова знікнуць; разысціся, рассеяцца.

Гукі песні расталі ў бязмежнай далечыні.

Туман растаў.

4. перан. Прыйсці ў замілаванне; расчуліцца, памякчэць.

Р. ад пахвалы.

|| незак. растава́ць, -таю́, -тае́ш, -тае́; -таём, -таяце́, -таю́ць; -тава́й.

|| наз. растава́нне, -я, н.

схілі́цца, схілю́ся, схі́лішся, схі́ліцца; зак.

1. Нагнуцца, нахіліцца над кім-, чым-н.

С. над калыскай дзіцяці.

Вярба схілілася над возерам.

2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Павярнуць да якіх-н. межаў (часавых або прасторавых).

Дзень схіліўся к вечару.

3. перан. Згадзіўшыся з чым-н., абдумаўшы што-н., зрабіць адпаведны вывад.

С. на бок калектыву.

|| незак. схіля́цца, -я́юся, -я́ешся, -я́ецца.

|| наз. схіле́нне, -я, н.

4. перан. Пакарыцца каму-, чаму-н.; падпарадкавацца каму-, чаму-н.

Не с. перад ворагам.