аказіяналі́зм, ‑у і ‑а, м.
Спец.
1. ‑у. Ідэалістычны погляд у еўрапейскай філасофіі 17 ст., які адмаўляў натуральную сувязь душы і цела, узаемадзеянне псіхічных і фізічных з’яў без непасрэднага ўмяшання бога.
2. ‑а. Слова, пабудаванае па законах дадзенай мовы, але ўжытае адзін раз, для дадзенага выпадку.
[Лац. occasionalis — выпадковы.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
узаемадзе́янне, ‑я, н.
Узаемная сувязь з’яў, прадметаў паміж сабою, іх узаемная абумоўленасць. Калі хімічны раствор перасычаны, дастаткова ў ім зарадзіцца маленькаму крышталіку, — і малекулярныя сілы ўступяць ва ўзаемадзеянне. Карпюк. // Узгодненасць дзеянняў; узаемная падтрымка. [Камлюк:] — Раптоўнасць, дакладны разлік, арыенціроўка і ўзаемадзеянне ў баі — і вы [Андрэй і Барыс] выйграеце. М. Ткачоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
асацыя́цыя, ‑і, ж.
1. Аб’яднанне асоб або арганізацый аднаго роду дзейнасці. Асацыяцыя навуковых супрацоўнікаў. Краязнаўчая асацыяцыя.
2. Група, спалучэнне, злучэнне чаго‑н. Асацыяцыя малекул. Зорная асацыяцыя. Асацыяцыя раслін.
3. Спец. Заснаваная на нервова-псіхічных працэсах сувязь паміж асобнымі ўяўленнямі, думкамі, пачуццямі, пры якой адно выклікае другое. Асацыяцыя па падабенстве.
[Лац. associatio — злучэнне.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кро́ўны і (разм.) крэ́ўны, -ая, -ае.
1. Родны па крыві; які паходзіць ад адных продкаў.
К. брат.
Кроўная радня.
2. перан. Вельмі блізкі, цесны, моцны, непарушны.
Кроўная сувязь пісьменніка з народам.
Кроўна (прысл.) зацікаўлены ў чым-н.
◊
Кроўная крыўда — цяжкая, якая глыбока кранае.
Кроўная помста — помста забойствам за забойства сваяка як перажытак родавага ладу.
Кроўныя грошы (разм.) — грошы, нажытыя сваёй працай.
|| наз. кро́ўнасць, -і, ж. (да 2 знач.) і крэ́ўнасць, -і, ж. (да 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
адкало́цца, -калю́ся, -ко́лешся, -ко́лецца; -калі́ся; зак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Аддзяліцца, адпасці ад таго, што колецца, разбіваецца.
Адкалолася ручка ад збана.
2. перан. Парваць сувязь з кім-, чым-н., выйсці са складу якой-н. арганізацыі, групы і пад.
А. ад калектыву.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Пра што-н. прышпіленае: аддзяліцца, адпасці.
Брошка адкалолася.
|| незак. адко́лвацца, -аюся, -аешся, -аецца.
|| наз. адко́лванне, -я, н. і адко́л, -у, м. (да 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
злуча́льны, ‑ая, ‑ае.
1. Які служыць для злучэння чаго‑н.; прызначаны для злучэння. Злучальная трубка.
2. Які служыць для злучэння частак складанага слова. Злучальныя галосныя. // Які служыць для злучэння аднародных членаў сказа або частак складаназлучанага сказа. Злучальныя злучнікі. // Які паказвае на злучэнне (у 5 знач.). Злучальная сувязь.
•••
Злучальная тканка гл. тканка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
смота́ть сов., в разн. знач. змата́ць, скруці́ць, мног. паскру́чваць;
смота́ть пря́жу змата́ць пра́жу;
смота́ть у́дочки а) прям. скруці́ць (змата́ць) ву́ды; б) перен. змата́ць ву́ды;
смота́ть связь воен. змата́ць су́вязь;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
будо́ва, ‑ы; Р мн. ‑доў; ж.
1. Узаемнае размяшчэнне і сувязь састаўных частак, элементаў чаго‑н.; унутраная структура. Будова Сусвету. Будова атама. Будова гор. Будова механізма.
2. Тое, што будуецца; будынак, пабудова. За працу майстры атрымліваюць лес для будовы. Брыль. На ўзгорку, перад Тамашом, як на далоні, раскінуліся новыя будовы калгаса. Гурскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
патрана́т, ‑у, М ‑наце, м.
1. У Старажытным Рыме — асобая форма апёкі, якая ўстанаўлівала матэрыяльную залежнасць кліентаў (ненаўнапраўных ці бедных грамадзян) ад патронаў 2 (у 1 знач.).
2. Апякунства наогул з боку каго‑н.
3. У СССР — выхаванне дзяцей-сірат і дзяцей, страціўшых сувязь з бацькамі, у сем’ях працоўных пад кантролем дзяржаўных органаў.
[Лац. patronatus.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прафесіяналі́зм, ‑у, м.
1. Які‑н. Занятак як прафесія. // Прафесіянальнае майстэрства. Музычны прафесіяналізм. □ Глыбокая, непарыўная сувязь з жыццём народа, высокі прафесіяналізм — якасці, якія заўсёды былі ўласцівыя рускаму мастацтву, з’явіліся моцным стымулам і для развіцця беларускай графікі. Шматаў.
2. Спец. Слова ці моўны зварот, уласцівы людзям якой‑н. прафесіі, характэрны ім. Злоўжываць прафесіяналізмам.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)