узнепако́іць, ‑кою, ‑коіш, ‑коіць; зак., каго.
Разм. Выклікаць у кім‑н. трывогу, непакой; усхваляваць. Мне было незразумела.., чаму гэтыя на выгляд звычайныя птушкі так узнепакоілі маіх сябрукоў. Аляхновіч. // перан. Парушыць спакой; прывесці ў рух. [Ганна:] — Не, Антоне! Мае суседкі старэнькія, рана спаць кладуцца, Яшчэ ўзнепакоім. Дубоўка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Ліля́к ’барсук, Meies meles’ (Дразд.). Названы імем птушкі казадоя паводле падабенства буравата-шэрым колерам. Да ляляк (гл.). Параўн. таксама чэш. lilek ’красаўка, Atropa belladonna’, кветкі якой маюць шэра-жоўты колер.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пі́льшчык 1 ’чалавек, што пілуе дрэва’ (Бяльк.; паўсюдна, ЛА, 3), ’работнік, які пілуе дошкі’ (Варл.). Да шліцы (гл.).
◎ Пі́льшчык 2 ’рагавы стрыжань пяра птушкі’ (паст., Сл. ПЗБ). Да пішчык (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
краіна, край, зямля; старана, старонка (паэт.) / цёплая, куды ляцяць за зіму птушкі: вырай
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)
Галу́біць (БРС). Рус. голу́бить, укр. голу́бити. Паводле Шанскага (1, Г, 121), усх.-слав. утварэнне — гэта вытворнае ад назвы птушкі *golǫbь (параўн. і Булахоўскі, Семас. этюды, 170). Параўн. яшчэ Слаўскі, 1, 427.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
планкто́н, ‑у, м.
Спец. Сукупнасць найдрабнейшых раслінных і жывёльных арганізмаў, якія жывуць у морах, рэках, азёрах і перамяшчаюцца пераважна сілай цячэння вады. — На станцыі вывучаюцца рыбы і птушкі, вадзяныя расліны, планктон — жывёльны свет тоўшчы вады. В. Вольскі. У моры нават ёсць кіты, якія харчуюцца толькі планктонам. Карпюк.
[Ад грэч. planktós — блукаючы.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Трапяту́шка (трэпету́шка) ‘жаваранак, Alauda arvensis vel arborea’ (Мат. Гом.), параўн. укр. дыял. трепету́ха, трепещу́к ‘палявы жаўранак’. Да трапята́ць (гл.). Матывацыя: хуткае трапятанне птушкі крылцамі (Булахоўскі, Вибр. пр., 3, 222; ЕСУМ, 5, 631).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ту́каўка ‘удод, Upupa epops L.’ (Некр. і Байк., Касп.). Да ту́каць ‘крычаць, палохаць крыкам’ (гл.); названа паводле крыку птушкі, які ўспрымаўся па-рознаму, параўн. то‑то‑то — перадача гукаў спеву ўдода (Мова Сен.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пта́ства, ‑а, н., зб.
Птушкі. Птаства тут [у лесе] было многа: былі тут вераб’і, ластавачкі, плісачкі, галубы, качкі і іншыя. Колас. Ля буславага гнязда не змаўкаў вясёлы птушыны шчэбет: у шчылінах буславага гнязда заўсёды знаходзіла прытулак дробнае птаства. Лынькоў. Дзяўчына таропка гнала да рэчкі сваё крыклівае белае птаства. М. Ткачоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
самаахвя́рнасць, ‑і, ж.
Тое, што і самаахвяраванне. — А ці не будуць помніцца, а ці забудуцца іх подзвігі і самаахвярнасць у барацьбе за такі калгас, у якім бы шчасліва і добра жылося людзям? Дуброўскі. — Што вы робіце, ірады! — закрычала высокая жанчына і з самаахвярнасцю птушкі кінулася да сваіх дзетак. Кулакоўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)