падначава́ць, ‑чую, ‑чуеш, ‑чуе; зак.
Разм. Застацца дзе‑н. на начлег, заначаваць. Прыйшлося падначаваць ды разам з сонцам рушыць у дарогу. Пальчэўскі. [Старая:] Не рана ўжо, саколік. Можа, паначуеш у нас? [Карнейчык:] Падначую дзе-небудзь на мураўцы з начлежнікамі. Крапіва.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
світа́ць, ‑ае; незак.
1. безас. Пачынаць развіднівацца (аб прыбліжэнні ўсходу сонца). Як толькі пачало світаць, хлопец і папоўз да.. [разведчыкаў] на наглядальны пункт. Няхай. Позна світала і рана змяркалася. Можа таму і настрой у некаторых [будаўнікоў] быў пахмуры, як гэтыя шэрыя снежаньскія дні. Грахоўскі. [Палажка:] — Не рана. Месяц ужо зайшоў, пачынае світаць. Лобан.
2. Пачынацца, наступаць (пра дзень). [Наталля Пятроўна:] Глядзі, і новы дзень світае, А ты [муж] не можаш разагнаць тугу... Бачыла. І ноч прайшла, світае дзень. Колас. // перан. Праясняцца, станавіцца зразумелым. Світаць у думках пачало: Нашчадкі ўдзячныя ацэняць І шчодра лаўрамі аценяць Яго халоднае чало. Барадулін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Верадава́ць (Бяльк.) ’дэспатычна распараджацца кім-небудзь’. Параўн. укр. вередува́ти ’капрызіць і да т. п.’, вереди́тся ’фанабэрыцца’. Параўн. і рус. привере́дничать ’капрызіць’, привере́дливый. Як думае Рудніцкі (1, 351), гэта слова належыць да ве́рад ’рана, нарыў і да т. п.’ верадзі́ць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тра́ўма ‘пашкоджанне арганізма’ (ТСБМ). Запазычанне з еўрапейскіх моў праз польскую (trauma) ці рускую (травма) мовы. Узыходзіць да ст.-грэч. τραῦμα, роднаснага іанічнаму τρωῶμα ‘рана, пашкоджанне’ і далей τρώω) ‘раню, шкоджу, праколваю’ (Чарных, 2, 255; Голуб-Ліер, 487; ЕСУМ, 5, 614).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пе́вень, пе́ўня, мн. пе́ўні, пе́ўняў, м.
1. Самец курыцы.
2. перан. Пра задзірыстага чалавека, забіяку (разм.).
◊
Да пеўняў (разм.) — да світання (праседзець).
Да пеўняў або з пеўнямі (разм.) — вельмі рана, на досвітку (устаць, падняцца).
Пусціць чырвонага пеўня (разм.) — учыніць пажар, падпаліць (у 2 знач.).
|| памянш. пе́ўнік, -а, мн. -і, -аў, м. (да 1 знач.).
|| прым. пе́ўневы, -ая, -ае (да 1 знач.).
П. крык.
П. голас (таксама перан.; крыклівы, прарэзлівы).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
незаго́йны, ‑ая, ‑ае.
Які не гоіцца. Незагойная рана. // перан. Які не прытупляецца часам (пра боль). Мы, дзеці, жылі, дарослелі сярод нейкай неабдымнай радасці людзей, якія засталіся жывыя, і ў той жа час сярод незагойнага, вострага болю па страчаных, знявечаных, закатаваных. Сіпакоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
папрыхо́дзіць, ‑даіць; ‑дзім, ‑дзіце, ‑дзяць; зак.
Прыйсці, прыбыць куды‑н. — пра ўсіх, многіх або ўсё, многае. Цягнікі ўсе папрыходзілі. □ Рана вы нешта сёння папрыходзілі, — сказаў.. [Юрка], перш чым прывітацца. Пальчэўскі. К нам з чужых і далёкіх краёў Папрыходзілі хлопцы з вайны. Астрэйка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
валавы́, ‑ая, ‑ое.
1. Агульны, узяты цалкам, без адлічэння расходаў. Валавы даход. Валавая прадукцыя прамысловасці. Валавы збор збожжа.
2. Спец. Масавы. Прылятаюць гогалі ў Палессе рана, звычайна ў сакавіку. Валавы іх прылёг ідзе ў пачатку або ў сярэдзіне красавіка. «Весці».
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ко́латы 1, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад калоць 1.
2. у знач. прым. Нанесены колючай зброяй. Колатая рана.
ко́латы 2, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад калоць 2.
2. у знач. прым. Разбіты на кусочкі. Колаты цукар.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ранава́та, прысл.
Разм. Крыху рана. — Ці не ранавата, Іван Нічыпаравіч, — гаварыў Барташэвіч, устаючы з пасцелі. Апіраючыся на палку, ён прайшоўся па склепе. Якімовіч. — А курыць, брат, яшчэ ранавата, — сур’ёзна сказаў Толя заўчаснаму кавалеру, які і так зачырванеўся да вушэй. Брыль.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)