Губ ’мера палатна’ (Сцяшк.). Да гнуць, губі́ць, гіба́ць (гл.). Параўн. і гі́ба ’мера палатна’ (гл.). Да гэтай групы слоў, здаецца, адносіцца і губа́ ’кавалак зямлі, які селянін мог узараць на працягу дня сахой’ (Яшкін). Параўн. Трубачоў, Эт. сл., 7, 164–165.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
четвери́к м.
1. (упряжка) уст. чацвяры́к, род. чацверыка́ м.; чацвярня́, -ні́ ж.;
2. (мера) чацвяры́к, род. чацверыка́ м.;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
са́жань, -жня, мн. -жні, -жняў, м.
1. Старая беларуская і руская мера даўжыні, роўная 3 аршынам (2,13 м).
2. Колькасць чаго-н., роўная гэтай меры.
Тры сажні дроў.
3. Прылада для абмервання зямельных участкаў.
Памераць прысядзібны надзел сажнем.
◊
Касы сажань у плячах — пра шырокага ў плячах, высокага чалавека.
|| прым. сажнёвы, -ая, -ае.
Сажнёвыя крокі (вельмі вялікія).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
◎ Пур, аўра ’мера сыпкіх рэчываў, роўная тром пудам; пасудзіна, якая змяшчае тры луды’ (в.-дзв., брасл., глыб., Сл. ПЗБ; Касп.; Шатал.; полац., Нар. лекс.; добр., карм., Мат. Гом.), пу́ра ’мера сыпкіх рэчываў, большая за чацвярык’ (Мядзв.), пур ’мера, роўная тром чацвярыкам’ (дзісн., Яшк. Мясц.), пу́ра ’36 гарцаў’ (ковен., Яшк. Мясц.), рус. пск. пу́ра ’мера сыпкіх рэчываў у 3,5 чацвярык’, польск. дыял. pur (“w Inflantach” з канца XVI ст., Вольніч–Паўлоўска, Зб. Абрэмбскай-Яблонскай, 189). Лічыцца баптызмам, параўн. літ. pūras ’тс’, лат. pūrs ’тс’ (Блесэ, SB, 5, 17; Лаўчутэ, Балтизмы, 32); апошняе, паводле Мацэнаўэра (LF, 14, 411), выводзіцца са значэння ’лубяны кубел з пасагам’. Гл. таксама Фасмер, 3, 408.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Карэ́ц 1 ’коўш, кубак, конаўка’, укр. корець ’мера сыпкіх цел; коўш, кубак’, рус. корец ’коўш, тара з бяросты, мера зерня’, ст.-чэш. kořec ’сасуд для сыпкіх цел’, славац. korec ’мера зерня’, ст.-польск. korzec ’тс’, ’сто літраў’, ст.-слав. корьць ’мера’, балг. коръц ’драўляная пасуда для збору вінаграду’, серб.-харв. ко̀рац ’кадачка’. Слова яўна старажытнае, узыходзіць да прасл. korьcь. Найбольш верагодная этымалогія, як здаецца, зводзіцца да паходжання ад кара. Але словаўтваральны бок выклікае сумненні (Бернекер, 580). Спасылка на gъrnьcь (Трубачоў, Эт. сл., 11. 129) не пераконвае (gъrnьcь — Nomen deminutivum ад gъrnъ, якое само азначае ’сасуд’). Да таго ж існуюць і іншыя значэнні для карэц, якія не ўкладаюцца ў гэту схему (гл. карэц 2). Больш пераканаўчым нам здаецца версія аб запазычанні і міграцыі гэтага тэрміна (Махэк₂, 277). Маецца на ўвазе ст.-грэч. κόρος ’мера’, лац. corus ’мера’, магчыма, вандроўны тэрмін. Напрамак запазычання удакладніць цяжка (Параўн. яшчэ Скок, 2, 150).
Карэ́ц 2 ’калодка з адтулінай у верхнім камяні жорнаў’ (Сл. паўн.-зах.), рус. карец ’тс’, ст.-рус. корьць ’млынавы коўш, скрынка над жорнамі, адкуль сыплецца зерне’. Апошняе значэнне сведчыць аб сувязі па паходжанню з карэц 1 і таксама аб далёкай ад кара́ (гл.) семантыцы. Агульнай семай для ўсіх значэнняў з’яўляецца ’мера’.
Карэ́ц 3 ’ручка касы’ (БДА). Няясна.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
вярста́, ‑ы, ДМ ‑сце; мн. вёрсты, вёрст; ж.
1. Мера даўжыні, роўная 1,06 км, якой карысталіся да ўвядзення метрычнай сістэмы.
2. Уст. Верставы слуп. Не ідзе, а ляціць паравоз, толькі мільгаюць паабапал пераезды, слупы, паласатыя вёрсты. Лынькоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
залатні́к 1, ‑а, м.
Старая мера масы, роўная 1/96 фунта (каля 4,26 г), якая ўжывалася да ўвядзення метрычнай сістэмы.
залатні́к 2, ‑а, м.
Механізм для аўтаматычнага кіравання патокам пары, газу, вадкасці ў цеплавых, гідраўлічных і пнеўматычных машынах.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
энтрапі́я, ‑і, ж.
1. Спец. Адна з велічынь, якая характарызуе цеплавы стан цела або сістэмы цел.
2. У тэорыі інфармацыі — мера няпэўнасці сітуацыі (выпадковай велічыні) з канчатковым або з цотным лікам зыходаў.
3. У медыцыне — заварот павек унутр.
[Ад грэч. entropia — паварот, ператварэнне.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Сто́пень ‘ступень, крок’, ‘ступень (мера якасці)’ (Нас., Байк. і Некр.), сто́пэнь ‘адзнака’ (беласт., Сл. ПЗБ), ст.-бел. стопень ‘ступень, этап’ (Ст.-бел. лексікон). Звязана чаргаваннем галосных з ступень (гл.). Паводак націску, магчыма, запазычана з польск. stopień ‘ступень, прыступка, мера якасці’ (тое ж — Сл. ПЗБ, 4, 590).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
морг I м. морг, поко́йницкая ж.; мертве́цкая ж.
морг II м. (земельная мера) морг
морг III межд., разг. морг
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)