сыно́ўні, ‑яя, ‑яе.
Разм. Тое, што і сыноўскі. — Я заўсёды любіў свой народ, зямлю бацькоў сваіх, — сказаў .. [Гогіберыдзе] .. — І не вельмі паважаю тых, хто ставіцца абыякава да сваіх сыноўніх абавязкаў. Самуйлёнак. Яўхім паслухмяна замаўчаў, паказваючы сыноўнюю пакору. Мележ.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
трася́нка, ‑і, ДМ ‑нцы, ж.
Стрэсенае сена з саломай, якое ідзе на корм жывёле. З катуха, у які мы кідалі Падласцы трасянку з саломы і сена, мне ўжо не вельмі цяжка было дабірацца да бэлькі. Брыль.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
тушка́нчык, ‑а, м.
Млекакормячая жывёліна атрада грызуноў з вельмі доўгімі заднімі нагамі і хвастом, якая жыве ў пустынях і стэпах. Ратуючыся ад агню, на дарогу сыпаліся дажджом конікі, у дзікім спалоху кідаліся нам пад ногі тушканчыкі. Хомчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
умалі́ць, умалю, умоліш, умоліць; зак., каго.
Схіліць да чаго‑н. вельмі моцнай просьбай, угаворам; упрасіць. [Маці] ўмаліла капітана дазволіць ёй узяць сына з сабой, паабяцаўшы, што тут жа адправіць тэлеграму і здасць яго сваім бацькам у Саратаве. Васілевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
учашча́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
1. Незак. да учасціць.
2. без дап. Разм. Часта бываць дзе‑н. [Зося] менш, мала калі, стала хадзіць туды [у вёску] гуляць, хоць і так не лішне ўчашчала; хутарская кожнадзённая работа вельмі таміла яе. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
фурма́н, ‑а́, м.
Чалавек, які кіруе конямі ў запрэжанай фурманцы; вазак. Дзядзька Макар, вядомы партызанскі фурман, ведаў, што нельга вельмі падганяць каня. Сабаленка. На добрым кані нас падвозіў штатны фурман калгаса дзядзька Мірон, па прозвішчу Шэўчык. Кавалёў.
[Ням. Fuhrmann.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ко́лькі, Р ко́лькіх, займ. і ко́лькі, прысл.
1. займ. і прысл. пыт. Абазначае пытанне пра колькасць чаго-н.: якая колькасць? як многа?
К. часу? К. табе гадоў? К. каштуе часопіс?
2. займ. і прысл. азнач. У клічных сказах абазначае вялікую колькасць чаго-н.: якая колькасць! як многа!
К. зорак на небе!
К. радасці!
3. прысл. меры і ступені. Абазначае меру і ступень чаго-н.
К. таго дня зімою.
К. еду, а канца ўсё няма.
4. займ. і прысл. адносныя. Ужыв. як злучальнае слова:
а) у даданых дапаўняльных сказах.
Дзеці дрэнна адчуваюць, к. праходзіць часу;
б) у даданых азначальных сказах і сказах меры і ступені.
Буду працаваць, к. дазволіць здароўе.
5. у знач. ліч. Выражае няпэўную колькасць, некалькі (разм.).
Палажы ў сумку к. яблыкаў.
Хвілін праз к. пачнецца новы мастацкі фільм.
◊
Колькі ёсць духу (сілы) (разм.) —
1) вельмі хутка (бегчы, ехаць);
2) вельмі моцна (крычаць, клікаць на дапамогу).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Атрупяне́ць ’вельмі спалохацца, страціць самавалоданне’ (Янк. Мат.). Утворана паводле мадэлі о‑ — ‑(ян)ець ці непасрэдна ад назоўніка труп, ці ад прыметніка трупяны ’такі, як труп’. Параўн. адубець, апруцянець.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вёрт ’абарот’ (КТС) — уласнабеларускае; у мастацкай літаратуры сустракаецца з 20‑х гадоў XX ст. (Ц. Гартны), аднак па форме можа быць вельмі старым прасл. vertъ < і.-е. *u̯ert.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Каржэ́й ’вельмі закарэлы, брудны’ (З нар. сл.), да корж (гл.). Суфікс ‑эй утварае некалькі тыпаў назоўнікаў, у тым ліку ад прыметнікаў і назоўнікаў (прасл. ‑ejь) (SP, 1, 87).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)