зубры́ць, зубру, зубрыш, зубрыць; незак., што.

Разм. Механічна завучваць што‑н., не ўнікаючы ў сэнс. Зубрыць верш. Зубрыць урокі. □ Калі ні заходзіў Цімка да Сёмкі Чыжыка, дык той усё зубрыў матэматыку. Каваль.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

зына́чыць, ‑чу, ‑чыш, ‑чыць; зак., каго-што.

Разм. Перайначыць, перамяніць. Як бы чалавека ні зыначыла гора, усё роўна ў ім заўсёды знойдзецца нешта сваё. Сабаленка. А рабочыя, сяляне ўсё зыначылі дазвання. Дубоўка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

пада́тлівасць, ‑і, ж.

Уласцівасць падатлівага. Падатлівасць матэрыялаў. □ [Кароль:] — Не, брат Нязвычны, не раджу я табе быць такім, як я, рахманым і падатлівым: ні да чаго не прывядзе гэта падатлівасць. Трэба быць цвёрдым. Гартны.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

напрапалу́ю, прысл.

Разм. Не задумваючыся ні аб чым. Весяліцца напрапалую. Ісці напрапалую. □ [Малодшы лейтэнант:] — У нас у дзесятым класе хлопцы любілі выхваляцца сваімі перамогамі над дзяўчатамі. Я слухаў іх.. і таксама хлусіў напрапалую. Васілёнак.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

сека́тар, ‑а, м.

Спец. Вялікія садовыя ножніцы, якімі абразаюць галінкі дрэў і кустоў. Нідзе ні на адным дрэве не заўважыў Каленік сушняку. Усё выразалі яшчэ ранняй вясной садовая пілка і секатар. Паслядовіч.

[Фр. sécateur.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

усю́ды, прысл.

У кожным месцы, паўсюдна; скрозь. Ад крокаў паскрыпвае паркет. Не ўсюды, а ў асобных мясцінах. Кулакоўскі. Усюды панаваў нейкі ўрачысты, святочны настрой. Асіпенка.

•••

Куды ні кінь — усюды клін гл. клін.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ніхто́ (род., вин. ніко́га, дат. ніко́му, твор. нікі́м, предл. ні аб кі́м) мест. отриц. никто́;

н. не ве́даў — никто́ не знал;

ніко́га не было́ — никого́ не́ было;

ніко́му не вядо́мы — никому́ не изве́стный;

ні з кім не сустрака́ўся — ни с кем не встреча́лся;

н. і́ншы — никто́ ино́й (друго́й)

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

што¹, чаго́, чаму́, чым, па чым, займ.

1. пыт. і адносны. Указвае, пра які прадмет, рэч, з’яву і пад. ідзе гаворка.

Што там адбылося? Выканай вось што.

Што не ў меру, тое ў шкоду.

Што вы кажаце? (ужыв. таксама як выраз здзіўлення з выпадку чаго-н. сказанага).

2. пыт., у знач. вык. У якім стане, які, як.

Як наша вёска, што суседзі?

3. пыт., у знач. прысл. Тое, што і чаму́ (у 1 знач.).

Што не заходзіш да нас? Я раздумаў ехаць. — Што так?

4. пыт. і адносны. Тое, што і колькі (у 1 знач.).

Што яна варта.

Што ёсць духу.

Што толку ў гэтым (гэта значыць няма толку). Што яму за карысць ад гэтага? (якая карысць, няма карысці).

5. пыт., у знач. прысл. Навошта? для чаго?

Што нам спрачацца з імі?

6. адносны. Тое, што і які (у 1 знач.).

Хата, што каля лесу.

7. неазнач. Тое, што і што-небудзь (разм.).

Калі што — я прыеду і зробім.

Дайце мне з’есці чаго.

8. пыт. Ужыв. для выражэння пытання, перапытвання, уяўляе сабой сказ у знач.: што ты сказаў? што трэба? што такое? —

Глянь сюды. — Што? Што ты? Ну і што?

◊

А што — рэпліка ў адказ на пытанне ў знач.: чаму, чаго пытаешся. —

Ты хочаш гэта рабіць? — А што?

З чаго — чаму, па якой прычыне.

І з чаго ёй дрэнна стала?

На што ўжо — уводзіць уступальны сказ.

На што ўжо ён негаваркі, і то разгаварылі.

Ні за што — ні ў якім разе.

Ні за што, ні пра што —

1) дарэмна;

2) без прычыны, падстаў.

Ні з чым (застацца, пайсці і пад.) — без усяго.

Ні пры чым — не мае адносін, не вінаваты ў чым-н.

Ён тут ні пры чым.

Пры чым — у чым вінаваты, якія адносіны мае.

Пры чым тут я?

Ці што — пабочн. сл., якое выражае няўпэўненасць, сумненне.

Ну, будзем ужо збірацца, ці што?

Што да чаго — у чым сутнасць, сэнс чаго-н.

Разбярыся тут, што да чаго.

Што ж — рэпліка ў знач.: так, прыходзіцца згадзіцца.

Што ж, няхай будзе так.

Што за — у пытанні і вокліч: які.

Што за глупства?!

Што за дзяўчына да вас прыехала? Што за страва! (якая добрая).

Што зробіш! — рэпліка ў знач.: нічога не зробіш, так ужо будзе.

Што і казаць — вядома, сапраўды.

Факт, што і казаць, упартая рэч.

Што рабіць! — тое, што і што зробіш.

Што там — рэпліка ў знач.: добра, няхай.

Што ты (вы)? — выраз здзіўлення, спалоху, пярэчання.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

ко́жа ску́ра, -ры ж.;

◊

ко́жа да ко́сти ску́ра ды ко́сці;

из ко́жи вон лезть са ску́ры ле́зці (вылу́звацца);

моро́з по ко́же маро́з па ску́ры;

ни ко́жи, ни ро́жи ні з ста́ну, ні з тва́ру.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Масалі́ць, му́сліць ’слініць, жаваць’ (Сцяшк., Растарг.), масоліць ’забруджваць’, ’жаваць, грызці’ (Нас., Юрч.), масоліцца, ’брудзіцца чым-н. слізкім’, ’поркацца з чым-н.’, ’падсядаць да каго-н., шукаючы прыхільнасці’ (Нас.). Рус. мусо́лить ’смактаць (косці)’, ’весці або абгрызаць што-небудзь вельмі павольна’, ’доўга жаваць бяззубым ротам’, пск., смал. мосо́лить ’пэцкаць, абгрызаць косць’; валаг. моска́лить ’мазаць галаву тлушчам’ (пры москалыга = мосолыга), перм. му́слить, пск., цвяр. мусо́литься ’доўга поркацца з чым-небудзь’, мусля́к ’неахайны, слімак’. Славен. músa, masára ’брудная жанчына’, ’брудная карова’, zamúsati ’пакрыць брудам’, серб.-харв. кайк. musa, musača, zamúsan, mȕsav. Роднаснымі і.-е. адпаведнікамі з’яўляюцца новав.-ням. Schmutz ’бруд’, ст.-в.-ням. muzzan ’чысціць’, ст.-грэч. μύδος ’сырасць, гніль’, ст.-інд. mū́ra ’мача’, авест. mūϑtra‑ ’бруд’, і.-е. *meu‑ ’вільготны, рыхлы, брудны’. Аднак ні словаўтварэнне, ні першасная фанетычная форма застаюцца невядомымі (Праабражэнскі, 1, 571; Фасмер, 3, 16–17; Бязлай, 2, 207).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)