◎ Ле́мзаць 1 ’балбатаць’ (шчуч., З нар. сл.). Балтызм. Параўн. літ. lemzyti ’тс’.
◎ Лемзаць 2 ’павольна з неахвотай есці’ (ТС, Сержп. Грам.). Укр. лемзати ’тс’. Відавочна, балтызм, адпаведнікам якога ў літ. мове з’яўляюцца lėmza, lėmzė ’павольны, вялы чалавек’, lėmžii ’лізаць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ача́пацца ’абвешацца чым-небудзь, многа надзець на сябе (міёр., Крыўко, вусн. паведамл.). Ад чапаць ’чапляць’.
Ачапа́цца ’ачуняць, паправіцца’ (Шат.), укр. чарніг. очапатися ’апрытомнець’. Ад чапаць ’павольна хадзіць’; да семантыкі параўн. выхадзіцца ’акрыяць пасля хваробы, выздаравець’, прэфіксацыя, магчыма, пад уплывам ачуняць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
капа́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца; незак.
1. у чым. Рыцца, капаючы.
К. ў градках.
К. ў пяску.
2. перан., у чым. Залішне старанна, дэталёва аналізаваць, абдумваць што-н., унікаць у што-н.
К. ў душы.
3. з чым і без дап. Марудзіць, павольна рабіць якую-н. справу.
К. з перакладваннем кніг.
4. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Паддавацца капанню.
Пасля дажджу зямля лягчэй капаецца.
|| зак. закапа́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца (да 3 знач.).
|| наз. капа́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
заке́шкацца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; зак.
Разм.
1. Заварушыцца. Каля нас у аеры нешта закешкалася, а потым ціхенька плюхнула ў ваду. Карпюк.
2. Затрымацца, замарудзіць, залішне павольна робячы што‑н. Калі .. [наглядчык] аднойчы закешкаўся, я паспеў разгледзець пры адчыненыя дзверы шырокае закратаванае акно. Асіпенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
іржаны́ і ржаны́, ‑ая, ‑ое.
Жытні, аржаны. Пахла прэллю са страхі, токам, свежай, нядаўна памалочанай іржаной саломай. Мележ. Над спелым іржаным полем, хаваючы сонца і блакіт неба, павольна паўзла густая хмара. Мыслівец. Люблю я прыволле Шырокіх палёў, Зялёнае мора Ржаных каласоў. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пакру́чвацца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; зак.
Круціцца час ад часу. На калдобінах машына павольна пагойдвалася, і наверсе на ёй пакручвалася вежа з кулямётамі, як бы выглядаючы дарогу. Галавач. Каля брамы ў зоросшым дрэвамі дварэ стаялі тры дзяўчынкі і каля іх пакручваўся .. хлапчук. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сало́міна, ‑ы, ж.
1. Адно сцябло саломы. Павольна і цягавіта, саломіна к саломіне,.. [Максім Астапавіч] зноў складаў сабе аселішча. Чорны.
2. Пустое ў сярэдзіне сцябло злакавых раслін з патаўшчэннямі ў месцах прымацавання лісцяў. Саломіна ў злакавых раслін пустая, а сцябло кукурузы запоўнена мяккай сарцавінай.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
счэп, ‑а, м.
1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. счэпліваць — счапіць.
2. Прыстасаванне, пры дапамозе якога счэпліваюць што‑н. Вагонныя счэпы.
3. Група з некалькіх счэпленых сельскагаспадарчых прылад, машын і пад. Трактар ішоў павольна, за счэпам культыватараў цягнуўся доўгі хвост жаўтавата-шэрага пылу. Дуброўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Му́тарна, му́торно ’моташна, вельмі цяжка, непрыемна, дрэнна’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб., Касп., Растарг., Нар. Гом., ТС, Сцяшк. Сл.; маладз., Янк. Мат.). Рус. тамб., цвяр. му́торно ’цяжка’, бран. ’павольна’. Да ⁺му́торыць (параўн. рус. кур. муторить ’ванітаваць; муціць’, ’дурыць галаву’), якое ад муці́ць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
бязгу́чны, ‑ая, ‑ае.
Які не суправаджаецца гукам, бясшумны. Пад раніцу з захаду паднялася цёмная хмара. Цяжкая, шырокая, яна павольна ўздымалася ў неба, гасячы зоры. Аб ёй дагадаліся па водблісках далёкіх бязгучных маланак. Галавач. На маладой асінцы лісце дрыжала, але дрыжанне гэтае зусім было бязгучнае. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)