Вычыня́ць ’ачышчаць ад каласкоў зерне’ (Сцяшк.); ’вымятаць калоссе з абмалочанага збожжа’ (Шатал.). Польск. wyczyniać ’тс’. Гл. чыніць. У бел. можа быць як запазычаннем з польск., так і семантычным архаізмам; параўн. славен. činiti, činim ’прасяваць зерне’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тыр-р — так спыняюць каня (Сцяц.), тыр‑р‑р ‘стой (да каня)’ (астрав., Ск. нар. мовы). Вакалізаваны волевыяўленчы выклічнік, параўн. тр-р-р, тпру (гл.). Сюды ж ты́рканьня ‘тпруканне’, ты́ркаць ‘тпрукаць’, ты́ркнуць ‘тпрукнуць’ (Юрч. СНЛ).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пусть
1. част. няха́й, хай;
пусть е́дет, е́сли хо́чет няха́й (хай) е́дзе, калі́ хо́ча;
пусть так! няха́й (хай) так!;
2. союз няха́й, хай; (хотя бы) хоць (бы); дарма́;
пусть я оши́бся, но оши́бку э́ту я испра́вил няха́й (хай, хоць) я памылі́ўся, але памы́лку гэ́ту я вы́правіў;
зада́ча пусть тру́дная, но выполни́мая зада́ча няха́й (хай, хоць) ця́жкая, але выкана́льная.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
накася́к нареч. вкось; (о расположении — ещё) на́кось, ко́со; (о направлении — ещё) наи́скось, наискосо́к;
◊ так-ся́к, накася́к, абы́ не па-лю́дску — посл. тяп-ля́п, лишь бы с рук
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
іна́чай, прысл. і злучн.
1. прысл. Іншым спосабам, па-другому, не так. Справа пайшла іначай. □ — Жывы пра жывое думае, а як жа іначай! Іначай нельга. Чарнышэвіч. А яшчэ зусім нядаўна ўсё выглядала іначай. Кулакоўскі.
2. злучн. супраціўны. У адваротным выпадку, а то. — Тыл арміі павінен быць надзейны, Іначай мы не зможам наступаць. Глебка. — Павінна кожная рэч сваё месца ведаць, іначай, голуб мой, не парадак. Лынькоў.
•••
Не іначай (як) — падобна, што; іменна. Адкуль.. [Зелянюк] ведае? Не іначай вымудрае ўсё гэта яго маладая жвавая фантазія. Зарэцкі.
Так ці іначай гл. так.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дзе́сяць, -і́, -ццю́, ліч. кольк.
Лік і колькасць 10.
Д. чалавек.
Д. гадоў.
◊
Ні ў пяць ні ў дзесяць (разм., неадабр.) — ні туды ні сюды; ні так ні гэтак.
|| парадк. дзяся́ты, -ая, -ае.
Дзясятыя гады мінулага стагоддзя.
Гэта справа дзясятая (перан.: няважная, другарадная; разм.).
◊
Пятае праз дзясятае (разм., жарт.) — непаслядоўна, пераскокваючы з аднаго на другое (расказваць, пераказваць).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
дзявя́тка, -і, ДМ -тцы, мн. -і, -так, ж.
1. Лічба
9.
2. Група з дзевяці чалавек або дзевяці аднародных прадметаў.
Дзявяткамі плылі самалёты.
3. Назва чаго-н., абазначанага лічбай 9 (разм.).
Прыехаў на дзявятцы (на трамваі, аўтобусе, тралейбусе пад №9). Мяч трапіў у дзявятку (верхні вугал футбольных варот).
4. Школьная адзнака.
5. Ігральная карта з дзевяццю ачкамі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
дзяся́тка, -і, ДМ -тцы, мн. -і, -так, ж.
1. Лік 10.
2. Група з дзесяці чалавек або дзесяці аднародных прадметаў.
Д. лепшых супрацоўнікаў.
3. Назва чаго-н., абазначанага лікам 10 (разм.).
Трапіць у дзясятку (дакладна ў цэнтр мішэні). Паехаў на дзясятцы (на трамваі, тралейбусе, аўтобусе пад №10).
4. Ігральная карта з дзесяццю ачкамі.
5. Найвышэйшая школьная адзнака.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
дрэйф, -у, м.
Адхіленне судна, самалёта ў час руху ад курсу пад уздзеяннем ветру, цячэння і пад., а таксама наогул адвольнае перамяшчэнне пад знешнім уздзеяннем.
Д. айсбергаў.
○
Легчы ў дрэйф — расставіць парусы так, каб судна заставалася на месцы.
Зняцца з дрэйфу — пачаць рух, змяніўшы расстаноўку парусоў пасля таго, як судна ляжала ў дрэйфе.
|| прым. дрэ́йфавы, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
дрэ́нна, прысл.
1. Нездавальняюча, не так, як трэба, заганна.
Д. працаваць.
2. безас., у знач. вык. Пра неспрыяльныя абставіны, цяжкае становішча.
3. безас., у знач. вык. Пра хваравіты або цяжкі душэўны стан.
Хвораму сёння д.
Д. на душы.
4. у знач. наз. дрэ́нна, нескл., н. Адзнака (у 4 знач.), якая абазначае ніжэйшую ацэнку ведаў.
Атрымаць д. па матэматыцы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)