хрэстама́тыя, -і, мн. -і, -тый, ж.
Вучэбны дапаможнік: зборнік выбраных твораў або ўрыўкаў з іх.
|| прым. хрэстаматы́йны, -ая, -ае.
Х. матэрыял.
Хрэстаматыйная ісціна (перан.: простая, агульнавядомая).
|| наз. хрэстаматы́йнасць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
цемната́, -ы́, ДМ -наце́, ж.
1. Адсутнасць святла, асвятлення; цемра.
У хаце ц., хоць яшчэ не вечар.
2. перан. Невуцтва, культурная адсталасць.
3. Пра недасведчанага або малаадукаванага чалавека (разм.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
чарадзе́й, -я, мн. -і, -яў, м.
1. Вядзьмар, чараўнік.
2. перан. Той, хто зачароўвае, захапляе чым-н.
|| ж. чарадзе́йка, -і, ДМ -йцы, мн. -і, -дзе́ек.
|| прым. чарадзе́йскі, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
шкі́рка, -і, ж.
У выразе: узяць (схапіць) за шкірку каго (разм.) — узяць за частку адзення, якая прымыкае да шыі, за каўнер, за заднюю частку шыі; таксама перан.: прымяніць насілле, прымус.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
эласты́чны, -ая, -ае.
1. Гнуткі і пругкі, які мае ўласцівасць расцягвацца.
Э. бінт.
2. перан. Плаўны, пазбаўлены рэзкасці, мяккі.
Эластычныя рухі.
|| наз. эласты́чнасць, -і, ж. (да 2 і 3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
я́страб, -а, мн. -ы, -аў, м.
Драпежная птушка з кароткай кручкаватай дзюбай і доўгімі вострымі кіпцюрамі.
|| прым. ястрабі́ны, -ая, -ае.
Ястрабінае паляванне (пры дапамозе лоўчых ястрабаў). Я. позірк (перан.: драпежны).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
му́за, ‑ы, ж.
1. У грэчаскай міфалогіі — адна з дзевяці багінь, заступніца навук і мастацтваў.
2. перан. Паэт. Творчае натхненне; крыніца паэтычнага натхнення. Будзь музаю маёй, Маім натхненнем, І ласкаю, І казкаю жывой. Грахоўскі. — Паэт павінен або прымаць або не прымаць рэчаіснасць, інакш муза змоўкне. Галавач.
3. перан. Аб чыёй‑н. творчасці, мастацтве. Муза Коласа.
[Грэч. Músa.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паглы́блены, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад паглыбіць.
2. перан.; у знач. прым. Грунтоўны, сур’ёзны. Паглыблены псіхалагічны аналіз.
3. перан.; у знач. прым. Засяроджаны на чым‑н., заняты чым‑н. [Саладуха] утароплівае позірк на Пыльца, і ў вачах яго скачуць вясёлыя чорцікі. Гэта заўважае нават узрушаны .. і паглыблены ў свае думкі Адам Лаўрэнавіч. Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прамяне́ць, ‑ею, ‑ееш, ‑ее; незак.
Свяціцца праменямі. Ясна зоры твае [Масква] прамянеюць, Поўна дум пра цябе галава. Броўка. // перан. Блішчаць, ззяць (пра вочы). Па .. [Люсіным] твары палалі падобныя на вяснянкі крапінкі, вочы прамянелі ціхім сарамлівым шчасцем. Карпюк. // перан. Выяўляць сваім знешнім выглядам задавальненне, радасць, шчасце (пра чалавека). [Пецька] увесь прамянеў ад радасці, што сядзіць.. разам з усімі. Паслядовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
надры́ў, ‑рыву, м.
1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. надарваць (у 1 знач.).
2. Надарванае месца. Надрыў на мяшку.
3. перан. Празмернае фізічнае напружанне. Ганяў за двое ці больш узбоч шашы прыглушана і з надрывам узвываў грузавік. Гроднеў.
4. перан. Узбуджанасць, хваравітасць у праяўленні сваіх пачуццяў. — Даруй, Настуля, — ціха, з балючым надрывам у голасе, сказаў [Грысь]. Кулакоўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)