Пясля́к (песля́къ) ’стары грыб; старэча’ (Нас.), песля́к ’стары грыб’ (Дабр.), песлячо́к ’дзядок (пра хлопца); слабы, нядужы’ (Нас.). Паводле Мяркулавай (Очерки, 188), утворана ад пес (гл.) па ўзору іншай назвы грыбоў — казля́к (ад казёл) са значэннем ’дрэнны, неядомы грыб’, параўн. рус. пе́сьи гу́бы, сюды ж, магчыма, і славен. pěšak ’стары грыб’. Для значэнняў ’слабы, нядужы’ можна дапусціць утварэнне ад пе́стлівы ’спешчаны, распешчаны’ (Ласт.): пяс(т)ляк, параўн. і польск. pieskliwy, pieśćliwy ’тс’. Нельга выключыць таксама сувязь з серб.-харв. песичаво ’слабое, якое не расце (пра дзіця)’, балг. пе́сец, песи́ца ’хвароба дзяцей, пры якой яны слабеюць і пакрываюцца шэрым пушком’, якія народная этымалогія звязвае з пес (БЕР, 5, 186–187).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ла́йбус ’гультай, лежабок’ (Яўс.). Відавочна, звязана з лайба 2. Суф. ‑ус надае адмоўную характарыстыку. Параўн. вісус, біндус, польск. garbus ’гарбун’, wiarus ’стары салдат’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
дупляна́ты, ‑ая, ‑ае.
Абл. Дуплаваты. Стары дуплянаты ясакар як бы самой прыродай яшчэ з незапомных часоў упісаны ў каралінскі пейзаж. Сабаленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дурне́ць, ‑ею, ‑ееш, ‑ее; незак.
Разм. Страчваць разумовыя здольнасці, станавіцца дурным. А стары ўжо, бач, дурнее, Як за семдзесят залез. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зажму́рыць, ‑ру, ‑рыш, ‑рыць; зак., што.
Прыкрыць павекамі (вочы). І раптам, успомніўшы нешта, стары зажмурыў вочы, як кот, і засмяяўся. Брыль.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зяхну́ць, ‑ну, ‑неш, ‑не; ‑нём, ‑няце; зак.
Аднакр. да зяхаць. Згас стары дзядок без болю, Раз ці два адно зяхнуў. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ні́цма, прысл.
Тварам уніз. Алесь ляжаў ніцма, падлажыўшы далоні пад грудзі. Брыль. Стары ляжаў ніцма, уткнуўшыся рыжай барадою ў зямлю. Гурскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сэ́дас, ‑а, м.
Абл. Месца жыхарства, сяліба; котлішча. Трэба было вяртацца назад, у горад. Але .. [Язэпа] цягнула на стары бацькаў сэдас. Асіпенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
умі́г, прысл.
Імгненна. За сталом стары падняўся, І прыціхла ўміг радня ўся. Гілевіч. З дзесятак галоў Схілілася ўміг над паперай. Танк.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Квас́овік ’стары баравік’ (ТС). Вынік семантычнай кандэнсацыі. Да *квасавы баравік. Нерэгулярнасць месца націску характэрна для гэтага суфікса (‑двік /‑авік). Гл. Сцяцко, Афікс. наз., 167.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)