алфаві́т, -а, М -віце, мн. -ы, -аў, м.
1. Сукупнасць літар дадзенай сістэмы пісьма, размешчаных ва ўстаноўленым парадку.
Беларускі а.
2. Парадак літар, прыняты ў азбуцы.
Напісаць прозвішчы супрацоўнікаў паводле алфавіта.
3. чаго. Указальнік, пералік чаго-н. па парадку літар азбукі.
А. уласных імён.
|| прым. алфаві́тны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пара́дкавы, -ая, -ае.
1. Які паказвае месца ў якім-н. радзе і адказвае на пытанні: які, каторы па парадку.
П. нумар.
П. лік.
2. У граматыцы: парадкавы лічэбнік — слова, якое паказвае на парадак пры лічэнні і абазначае прымету як адносіны да колькасці, ліку (напр.: першы, дзясяты, соты, тысячны).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Пачыні́ць ’выпатрашыць’ (хойн., Мат. Гом.), ’пачысціць рыбу’ (карэліц., Нар. словатв.). Да па‑ (< прасл. po‑) і чыніць (< прасл. činiti ’укладваць па парадку’ > ’упарадкаваць’ < прасл. činъ ’парадак, работа, надежны спосаб’).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сула́дны ’адпаведны, узгоднены’, ’стройны, гарманічны’ (Стан.), сула́дна ’дружна, зладжана’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Сл. ПЗБ), сула́дно (ТС), сула́дна (suładna) ’лад, парадак, згода’ (Варл.). Ад сула́дзіць < ладзіць < лад (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
оправля́тьсяII несов.
1. (приходить в себя) адыхо́дзіць, ачува́цца;
2. (выздоравливать) ачу́ньваць, папраўля́цца;
3. (поправлять платье, причёску и т. п.) упарадко́ўвацца, прыво́дзіць сябе́ ў пара́дак; см. опра́виться 1, 2, 4;
4. страд. папраўля́цца, упарадко́ўвацца, прыво́дзіцца ў пара́дак; см. оправля́тьII.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
дзікава́тасць, ‑і, ж.
Уласцівасць дзікаватага. [Гаспадар] быў у добрым сінім бастонавым гарнітуры, у добрых чаравіках. Барада была расчасана і прыведзена ў парадак. Адразу з аблічча чалавека знікла дзікаватасць. Сабаленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
існу́ючы,
1. ‑ая, ‑ае. Дзеепрым. незал. цяпер. ад існаваць.
2. ‑ая, ‑ае; у знач. прым. Які ёсць цяпер, маецца ў рэальнасці. Існуючы парадак.
3. Дзеепрысл. незак. ад існаваць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Прыхаху́ліцца ’хутка і з большага прывесці сябе ў парадак’ (Янк. 3.), прыхухо́ліцца ’прыхарашыцца, прыбрацца, прыадзецца’ (Нар. Гом.). Рус. смал. прихаху́литься ’прыадзецца неакуратна, абы-як, спехам’, укр. прихаху́литися ’прыадзецца, прыбрацца’, прихаху́лити ’прыбраць, прыадзець, выстраіць’; ’прыбраць, упрыгожыць, навесці парадак, чысціню’. Таксама як ў рус. хохо́ниться ’прыбірацца’, хохо́нить ’прыбіраць’, хохо́ня ’франт’, для якіх Фасмер (4, 272) дапускае гукапераймальнае паходжанне. Прыставачнае ўтварэнне, у аснове якога рэдуплікацыя выклічніка ха (гл.). Сюды ж, відаць, з далейшым развіццём семантыкі прыхаху́ліць ’забіць’ (пух., Сл. ПЗБ).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
разабра́цца, -збяру́ся, -збярэ́шся, -збярэ́цца; -збяро́мся, -збераце́ся, -збяру́цца; -забра́ўся, -ра́лася; -збяры́ся; зак.
1. Прывесці ў парадак свае рэчы, уладкавацца (разм.).
Р. з дарогі.
2. у кім-чым і (разм.) з кім-чым. Унікнуўшы ў падрабязнасці, добра зразумець каго-, што-н.
Р. ў чарцяжах.
Р. ў абставінах.
|| незак. разбіра́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
узо́рны, ‑ая, ‑ае.
1. Які можа служыць прыкладам для іншых; дасканалы, паказальны. Узорны парадак. Узорная школа. □ — Дзякуй, дачка, за ўзорную службу, — па-бацькоўску павіншаваў .. [Кацю] генерал. Алешка. Куды ні зірні: на кухню, дзе рыхтуецца корм жывёле, у кароўнік, у цялятнік — усюды ўзорная чыстата і парадак. «Беларусь».
2. Разм. Тое, што і узорысты. Жалеза з узорным ліццём Абнесла тут ліпы і клёны. Калачынскі. Узорную лістоту ясеня суха трос вецер. Савіцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)