пат¹, -а, М па́це, мн. -ы, -аў, м.

Становішча ў шахматнай гульні, калі адзін з ігракоў не можа зрабіць ходу, не падставіўшы пад удар свайго караля; партыя лічыцца нічыёй.

|| прым. па́тавы, -ая, -ае.

Патавая сітуацыя (таксама перан.: бязвыхаднае становішча).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

перакрыві́ць, -ыўлю́, -ы́віш, -ы́віць; -ы́ўлены; зак.

1. што. Зрабіць крывым, перакасіць.

П. раму.

2. звычайна безас., каго-што. Надаць скрыўлены выраз (твару, губам).

Ад болю перакрывіла твар.

3. каго. Перадражніць, падаць у смешным выглядзе.

|| незак. перакрыўля́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

перакуры́ць, -уру́, -у́рыш, -у́рыць; -у́раны; зак.

1. што. Курачы, паспрабаваць (многа гатункаў тытуню).

П. нямала розных цыгарэт.

2. Многа накурыўшыся, прычыніць сабе шкоду.

Перакурыў, цяпер баліць галава.

3. Зрабіць кароткі перапынак для курэння (разм.).

|| незак. пераку́рваць, -аю, -аеш, -ае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

абядні́ць, -ню́, -ні́ш, -ні́ць; -ні́м, абедніце́, -ня́ць; абе́днены; зак., каго-што.

1. Зрабіць бедным на што-н., у якіх-н. адносінах.

А. глебу.

2. Пазбавіць каго-, што-н. выразнасці, сілы, своеасаблівасці.

А. вобраз рамана.

|| незак. абядня́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

абяскро́віць, -ро́ўлю, -ро́віш, -ро́віць; -ро́ўлены; зак., каго-што.

1. Выпусціць усю кроў або многа крыві.

2. перан. Зрабіць бяссільным, нежыццяздольным.

А. варожую армію.

3. Пазбавіць выразнасці, яркасці.

А. вобраз гераіні.

|| незак. абяскро́ўліваць, -аю, -аеш, -ае.

|| наз. абяскро́ўліванне, -я, н.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

адамкну́цца, -ну́ся, -не́шся, -не́цца; -нёмся, -няце́ся, -ну́цца; -ні́ся; зак.

1. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Адчыніцца; стаць незамкнёным.

Замок лёгка адамкнуўся.

2. Адчыніць памяшканне, у якім знаходзішся; зрабіць свабодным уваход да сябе.

|| незак. адмыка́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

індывідуалізава́ць, -зу́ю, -зу́еш, -зу́е; -зу́й, -зава́ны; зак. і незак., каго-што.

Зрабіць (рабіць) індывідуальным (у 1 знач.), не падобным на іншых; устанавіць (устанаўліваць) што-н. дастасавальна да кожнага асобнага выпадку, асобы.

І. заняткі з вучнямі.

|| наз. індывідуаліза́цыя, -і, ж.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

канверсава́ць, -су́ю, -су́еш, -су́е; -су́й; -сава́ны; зак. і незак., што.

Зрабіць (рабіць) пераразлік, а таксама ўвогуле змяніць (мяняць), ператвараючы ў новы від, у новую якасць.

К. пазыку.

|| наз. канверсава́нне, -я, н. і канве́рсія, -і, ж.

|| прым. канверсі́йны, -ая, -ае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

спудлава́ць, -лу́ю, -лу́еш, -лу́е; -лу́й; зак.

1. Не трапіць у цэль (страляючы, кідаючы што-н. і пад.).

С. страляючы з лука.

2. перан. Схібіць, зрабіць няправільны крок у чым-н. (разм.).

Цяпер важна не с., а прыняць правільнае рашэнне.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

Алю́кацьзрабіць каго-небудзь маркотным’ (Нас.), алюканы частай лаянкай даведзены да маркотнага стану’ (Нас.). Параўн. рус. улюлюкать, заулюлюкать і літ. lelióti, alióti ’гнаць з крыкам’, лат. aluties ’паводзіць сябе па-вар’яцку, крычаць, шумець’. Сувязь анаматапаэтычных беларускіх і рускіх слоў з адпаведнымі літоўскімі і лацінскімі акрэсліць цяжка.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)