матэрыя́льны

1. материа́льный, веще́ственный;

2. (имущественный, денежный) материа́льный;

~ныя кашто́ўнасці — материа́льные це́нности;

~нае стано́вішча — материа́льное положе́ние;

умо́вы ~нага жыцця́ грама́дства — усло́вия материа́льной жи́зни о́бщества;

~ная дапамо́га — материа́льная по́мощь;

3. материа́льный;

м. склад — материа́льный склад;

~ная ча́стка збро́і — воен. материа́льная часть ору́жия

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

закрану́ць сов.

1. прям., перен. затро́нуть, заде́ть;

аго́нь ~ну́ў ча́стку ле́су — ого́нь затро́нул часть ле́са;

з. чыю́-не́будзь сла́бую стру́нку — затро́нуть чью́-л. сла́бую стру́нку;

2. (што) перен. (обратить внимание в изложении) затро́нуть, косну́ться (чего);

з. пыта́нне — затро́нуть вопро́с, косну́ться вопро́са

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

праця́г, -гу м.

1. (действие) продолже́ние ср.;

п. пача́тай рабо́ты — продолже́ние на́чатой рабо́ты;

2. (часть чего-л. продолженного) продолже́ние ср.;

п. бу́дзе — продолже́ние сле́дует;

3. протяже́ние ср.;

на ўсі́м ~гу праспе́кта — на всём протяже́нии проспе́кта;

◊ на ~гу — (чаго) на протяже́нии (чего)

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

секу́нда ж.

1. (единица времени) секу́нда, -ды ж.;

2. (часть минуты — градуса) секу́нда, -ды ж.;

3. муз. секу́нда, -ды ж.;

4. перен. (очень недолго) хвілі́на, -ны ж., хвілі́нка, -кі ж.; адзі́н мо́мант;

сию́ секу́нду за́раз, за́раз жа;

одну́ секу́нду адну́ хвілі́ну (хвілі́нку).

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

тем​II (составная часть сложного союза) тым;

чем бо́льше, тем лу́чше чым больш, тым лепш;

◊

тем бо́лее тым больш;

тем вре́менем тым ча́сам;

тем не ме́нее тым не менш;

вме́сте с тем ра́зам з тым;

ме́жду тем між (памі́ж) тым, тым ча́сам.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

адказа́ць сов.

1. в разн. знач. отве́тить;

а. на пыта́нне — отве́тить на вопро́с;

на кулямётную чаргу́ ~за́лі гарма́тным за́лпам — на пулемётную о́чередь отве́тили оруди́йным за́лпом;

а. за ўчы́нак — отве́тить за посту́пок;

2. завеща́ть;

ён ~за́ў сы́ну ча́стку гаспада́ркі — он завеща́л сы́ну часть хозя́йства

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

адмы́ць сов., в разн. знач. отмы́ть; (удалить грязь, стирая — ещё) отстира́ть;

а. ру́кі — отмы́ть ру́ки;

а. залаты́ пясо́к — отмы́ть золото́й песо́к;

адмы́ла ча́стку бе́рага — безл. отмы́ло часть бе́рега;

а. чарцёж — отмы́ть чертёж;

адмы́ла ўсе пля́мы на абру́се — отмы́ла (отстира́ла) все пя́тна на ска́терти

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Ры́паць 1 ’падымацца ўверх і апускацца ўніз (пра ніты)’ (петр., Шат.), ри́па ’деталь самопрялки, соединяющая верхнюю часть с подставкою’ (Влад.). Ад ры́паць 2 (гл.), параўн. серб.-харв. rípati ’скакаць, падскокваць’.

Ры́паць 2 ’скрабсці’, ’скрыпець’ (Др.), ’скрыпець’ (Гарэц.), ’няўмела іграць на гармоніку, скрыпцы’ (Мядзв.), ры́паць ’рыпець, скрыпець, скрыгаць; дрэнна іграць; поркацца, кешкацца’ (ТС), ры́пацца ’рыпець, выдаваць гукі пры трэнні’ (ТС), ’незадаволена бурчаць’ (Яўс.), ры́палка ’дрэнны гармонік’, ’няўмелы гарманіст’ (Янк. 2, Жд. 3), рус. ры́пать, ры́пнуть, руск. дыял. ры́пать ’скрыпець’, укр. ри́пати ’скрыпець’, рипатися ’часта адчыняць дзверы’, польск. rypać ’удараць’, ’грымець’, ’рыпець’, в.-луж. rypać ’калупаць’, славац. rýpať ’капаць’ > ’чапляцца да каго-небудзь’, чэш. rýpati ’калупаць’, ’тыкаць’ > ’чапляцца да каго-небудзь’, ’крыўдзіць’, rýpati se ’калупацца’, rupati ’хрусцець’, ’трашчаць’)’, серб.-харв. rípati ’скакаць, падскокваць’. Прасл. *rypati для якога можна меркаваць першаснае значэнне ’рыць’, ’капаць’, ’рваць’ (польск. дыял. rypać ’стукаць, адбіваць’, ’есці’, ’капаць’, ’крышыць’, чэш. rypati ’капаць, рыць’) і другаснае ’непакоіцца’ (рус. рыпаться, в.-луж. rypać ’чапляцца, назаляць’, балг. ри́пам ’мітусіцца, кідацца’), было растлумачана Брукнерам як вытворнае яд *ryp (утварэнне ад *ryti з суфіксальным ‑p‑) (Брукнер, 472). Аднак наяўнасць славянскіх слоў з тым жа ‑p‑ і іншай агласоўкай кораня тыпу *rupa ’яма’ (укр. рупа, славен. rupa, серб.-харв. rupa, балг. ру́па) і *rupiti sę ’непакоіцца’ (> бел. ру́піцца), што сведчыць аб прыналежнасці ‑p‑ да зыходнай дзеяслоўнай асновы (імаверна вытворнай у сваю чаргу ад і.-е. *reu‑, які даў і прасл. *ryti). Таму больш дакладным падаецца тлумачэнне Махэка, які мяркуе, што слав. *rypati з’яўляецца ітэратывам ад незахаванага дзеяслова *rupiti, якой адпавядаў бы літ. raũpiti (Махэк, 2, 527). Аднак мяркуемы зыходны дзеяслоў прапаноўваецца рэканструяваць у форме *rъpati (*rup‑: *rъp‑: *ryp‑), паколькі захаваліся укр. по́рпати ’капацца, разграбаць, выграбаць (пра курэй)’, ’рыцца ў чым-небудзь’, польск. дыял. parpać ’рыцца, капацца’, балг. дыял. ръ́пам, ръ́пна ’рэзаць тупымі, вышчарбленымі нажніцамі або сярпом’, ’рэзаць дрэнна, няроўна’ (Варбот, Этимология 1971, 6–7; Куркіна, Этимология–1984, 111). Гл. таксама рыпе́ць.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

полови́на

1. палаві́на, -ны ж., пало́ва, -вы ж.;

полови́на тре́тьего палаві́на (пало́ва) на трэ́цюю;

2. (часть помещения) уст. палаві́на, -ны ж.;

пара́дная полови́на до́ма пара́дная палаві́на до́ма;

◊

моя́ полови́на мая палаві́на;

середи́нка на полови́ну (на полови́не) а) ні сёе ні то́е; б) (посредственный) сярэ́дні, ніштава́ты, та́к сабе;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

марш I (род. ма́ршу) м., в разн. знач. марш;

ігра́ць м. — игра́ть марш;

цырыманія́льны м. — церемониа́льный марш;

кало́на на ма́ршы — коло́нна на ма́рше;

◊ кі́шкі м. ігра́юць — живо́т подвело́

марш II м. (часть лестницы) марш

марш III межд. марш;

ша́гам марш! — воен. ша́гом марш!;

м. адгэ́туль! — марш отсю́да!

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)