почёт м. паша́на, -ны ж., мн. нет; (уважение) пава́га, -гі ж., мн. нет; (почитание) шанава́нне, -ння ср.; (честь) го́нар, -ру м.;

о́рден Почёта о́рдэн Паша́ны;

пьедеста́л почёта п’едэста́л го́нару;

◊

быть в почёте быць у паша́не;

по́льзоваться почётом карыста́цца паша́най (пава́гай);

ока́зывать почёт выка́зваць паша́ну;

почёт и уваже́ние! паша́на і пава́га!; (в знач.: «моё почтение») маё шанава́нне;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ве́рыць, ‑ру, ‑рыш, ‑рыць; незак.

1. у што. Быць цвёрда перакананым, упэўненым у чым‑н. Верыць у перамогу. □ Веру, братцы, ў нашу сілу, Веру ў волі нашай гарт. Цётка. [Усевалад:] — Я не веру, каб чалавек з такой чулай і харошай душой, як у вас, быў помслівы і зласлівы. Скрыган. // у каго. Лічыць каго‑н. здольным здзейсніць надзеі, спадзяванні. [Надзя:] — Я верыла ў.. [Косцю], як у чалавека верыла. Разумееце, чалавека. Лынькоў.

2. у што і чаму. Прымаць за праўду, лічыць верагодным, адпаведным рэчаіснасці. Верыць у сны і прыкметы. Верыць кожнаму слову. Верыць чуткам. □ Выйду, гляну на палі, даліны — Жнуць камбайны спелыя аўсы, І не лёгка верыць успамінам Пра царскія, змрочныя часы... Лойка.

3. каму. Давяраць каму‑н. Заўважыўшы, што Васіль верыць яму, Андрэй падышоў здалёк і да галоўнага. Пальчэўскі. [Марына:] — Ты сябра мой даўні, І я табе веру. Прыходзька.

4. Быць веруючым. Верыць у бога.

•••

Верыць (паверыць) на слова — лічыць (палічыць) праўдзівымі словы, не пацверджаныя доказамі.

Не верыць сваім вушам (вачам) — вельмі здзіўляцца, пачуўшы, убачыўшы што‑н. нечаканае. Глянуў Віктар — і вачам сваім не верыць. — А дзе ж човен? Маўр.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

цвет м.

1. (окраска) ко́лер, -ру м.;

кра́сный цвет чырво́ны ко́лер;

хоро́ший цвет лица́ до́бры ко́лер тва́ру;

2. (цветок) обл. кве́тка, -кі ж.;

3. (цветки) собир. цвет, род. цве́ту м., мн. нет;

ли́повый цвет лі́павы цвет;

быть в цвету́ цвісці́;

4. перен. (отборочная, лучшая часть) цвет, род. цве́ту м.; краса́, -сы́ ж.;

цвет нау́ки цвет (краса́) наву́кі;

5. перен. (расцвет) ро́сквіт, -ту м.;

во цве́те лет у ро́сквіце гадо́ў;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

упо́р м.

1. (действие, состояние) упо́р, -ру м.; упіра́нне, -ння ср.;

то́чка упо́ра пункт упо́ру;

2. (место, на которое что-л. упирается) упо́р, -ра м.; (подпорка) падпо́рка, -кі ж.;

стреля́ть с упо́ра страля́ць з упо́ра;

◊

в упо́р вы́стрелить стрэ́ліць ва ўпор;

де́лать упо́р падкрэ́сліваць, рабі́ць упо́р;

говори́ть, смотре́ть в упо́р гавары́ць, глядзе́ць у во́чы;

ста́вить вопро́с в упо́р ста́віць пыта́нне ру́бам;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

внуше́ние ср.

1. выкліка́нне, -ння ср.; усяле́нне, -ння ср., пасяле́нне, -ння ср., нада́нне, -ння ср.; навява́нне, -ння ср.; см. внуша́ть​ 1;

2. (наущение) намо́ва, -вы ж., намаўле́нне, -ння ср.; (уговор) угаво́р, -ру м.; (совет) пара́да, -ды ж.;

он де́йствует по внуше́нию прия́телей ён дзе́йнічае па намо́ве пры́яцеляў;

она́ не слу́шалась внуше́ний яна́ не слу́халася пара́д (угаво́раў);

3. (выговор) вымо́ва, -вы ж.; (напоминание) напамі́нак, -нку м.;

сде́лать стро́гое внуше́ние зрабі́ць стро́гую вымо́ву (стро́гі напамі́нак);

4. унушэ́нне, -ння ср.; (гипноз) гіпно́з, -зу м.;

ма́ссовое внуше́ние ма́савы гіпно́з;

лечи́ть внуше́нием лячы́ць унушэ́ннем (гіпно́зам);

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

па́рыць, ‑ру, ‑рыш, ‑рыць; незак.

1. што. Варыць што‑н. у закрытай пасудзіне пры дапамозе пары. Маці капала на яду нейкае карэнне, таўкла, малола ў жорнах, парыла, варыла — уся сям’я глытала. Бядуля. — Во, гароху нашчыпаў, — паказваю адтапыраную кашулю, — у чыгунчыку будзем парыць. Бялевіч.

2. што. Апрацоўваць парай, варам (для ачысткі, размякчэння і пад.). Парыць бочку. □ [Ігнась] нагнуўся і абмацаў кучу камення. Іх падрыхтавалі на зіму парыць бялізну. Чарнышэвіч. // Праграваць парай, гарачай вадой з лячэбнымі мэтамі. Парыць ногі.

3. Апякаць, прыпякаць (пра што‑н. вельмі нагрэтае). Нагрэтыя, як у печы, тратуарныя пліты парылі ногі. Гартны.

4. каго. Разм. Вельмі цёпла апранаць. [Бацька:] — Што ў цябе за любоў да малых, — дзікая нейкая! Парыш, парыш іх .., а пасля — абы трошкі на холад, дык і гатова. Брыль.

5. што. Кіпяціць (пра малако). Паверыла старая. Прывезла малако і парыць пачала, Яно ж яшчэ не закіпела, Як тут жа і адсела. Корбан. // Заліваць кіпнем (зёлкі, траву і пад.) для атрымання адвару.

6. каго. Мыць у лазні з парай. Толькі што.. [Алеся] з гадзіну парылі ў самай гарачай пары, хвасталі венікам і аблівалі мятнай вадою. Караткевіч.

7. перан.; каго. Разм. Біць, лупцаваць.

8. безас. Пра вельмі гарачае вільготнае надвор’е. Увесь дзень парыла. Ластаўкі вырываліся са сваіх гнёздаў і чыркалі тонкімі крыламі па лагодных хвалях спакойнай ракі. Грахоўскі. На другі дзень пад поўдзень стала вельмі парыць. Мележ.

9. Вылучаць пару пад уздзеяннем цяпла. Было душна, парыла зямля, шчодра напоеная ўчарашнім дажджом. Шамякін.

•••

Парыць зямлю (косці) — не жыць, ляжаць у магіле.

пары́ць, ‑ры́ю, ‑ры́еш, ‑ры́е; зак., што.

1. Зрыць усё, многае (пра жывёл).

2. і без дап. Рыць некаторы час.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

стать​III ж.

1. (телосложение) по́стаць, -ці ж., стан, род. ста́ну м., склад, род. скла́ду м.;

2. (особенность фигуры — о животных) склад, род. скла́ду м.;

3. перен., уст. (характер устройства) хара́ктар, -ру м., склад, род. скла́ду м.;

◊

быть под стать (быть подходящим) пасава́ць, быць да па́ры; (идти) падыхо́дзіць; (быть к лицу) быць да тва́ру; (соответствовать) адпавяда́ць; (быть под пару) быць да па́ры (каму);

э́то ему́ не под стать гэ́та яму́ не пасу́е (не падыхо́дзіць, не да тва́ру);

под стать ему была́ и жена́ да па́ры яму́ была́ і жо́нка;

с како́й ста́ти? з яко́й ла́скі?, дзе́ля чаго́?

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

побужде́ние ср.

1. (действие) прымушэ́нне, -ння ср., прыму́с, -су м.; падахво́чванне, -ння ср., заахво́чванне, -ння ср.; схіле́нне, -ння ср.; стымулява́нне, -ння ср.;

побужде́ние к де́йствию прымушэ́нне (прыму́с) да дзе́яння; см. побужда́ть;

2. (побудительная причина — намерение) наме́р, -ру м.; (желание) жада́нне, -ння ср.; (соображение) меркава́нне, -ння ср.; (мотив) маты́ў, -ты́ву м.; (склонность) нахі́л, -лу м.; (стимул) сты́мул, -лу м.; (импульс) і́мпульс, -су м.; (охота) ахво́та, -ты ж.; (влечение) ця́га, -гі ж.; (стремление) імкне́нне, -ння ср.;

из коры́стных побужде́ний з кары́слівых меркава́нняў;

по со́бственному побужде́нию па ўла́сным наме́ры (жада́нні), па ўла́снай ахво́це;

есте́ственное побужде́ние прыро́дны і́мпульс, натура́льнае імкне́нне;

сле́довать побужде́нию се́рдца рабі́ць, як ка́жа (падка́звае) сэ́рца.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Калаці́ць ’выклікаць дрыжанне чаго-н.; хістаць; трэсці; выклікаць дрыжыкі; часта і моцна стукаць, удараць і да т. п.’ (БРС, ТСБМ; навагр., З нар. сл.; Касп.; КЭС, лаг., Мат. Гом., Нас., Сержп., Шат.) ’малаціць’ (БРС; івац., Бір., Працы IM, 6; Мат. Гом., Сцяшк.), да апошняга, відаць, колотить мак — у гульні, дзе намагаюцца пакалаціць (Радч.), і ў Сержпутоўскага (Прымхі) — каб вераб’і не калацілі.., ’абтрэсваць, аббіваць сады’ (Касп., Нік., Оч.), ’упокат абшукваць’ (КЭС, лаг.), калаціць кішэні ’трэсці кішэні’, ’паласкаць (бялізну)’ (гродз., З нар. сл.). Звяртае на сябе ўвагу спецыялізаванае значэнне ’боўтаць, збоўтваць: боўтаць смятану, каб зрабіць масла’ (Вешт., КЭС, лаг.; Яруш.), колотыты ’рашчыняць цеста на бліны’ (бяроз., Шатал.), калаціць зацірку ’круціць калатоўку ў гаршку’ (КЭС, лаг.), ’гатаваць якую-н. страву, размешваючы калатоўкай’ (ТСБМ) у сувязі з тым, што паралелі да гэтага слова ў рус. гаворках з’яўляюцца, па сутнасці, беларускімі: колотить масло (у Растаргуева). Аднак колотовка ’прылада для збівання масла, цеста і да т. п.’ вядома шэрагу рус. гаворак, апрача таго, ёсць укр. колотити ’муціць’ і ’збіваць масла’, калаціцца ’збівацца (аб масле)’, па гэтай прычыне магчымая думка пра бел. семантычную інавацыю не з’яўляецца вельмі надзейнай. Польск. дыял. kłócić ’збіваць масла’. Відаць, тут, як і ў іншых выпадках з гэтым словам, або незалежнае ўзнікненне такіх семем (што наогул для значэння ’калаціць’ натуральна), або адлюстраванне даўняй полісемічнасці лексемы. Укр. колотити ’муціць; збіваць масла; сварыцца; папіхаць; распараджацца’, рус. колотить ’біць, калаціць і да т. п.’, ’малаціць’, ’збіваць (арэхі, чаромху)’, ’замешваць (цеста)’, ’забіваць жывёлу на мяса’, ’забіваць’, ’гаварыць, плявузгаць’, ’пляткарыць’, ’таргавацца, старацца выгадаць у цане’ і інш., польск. kłócić ’боўтаць, трэсці’, ’муціць, выклікаць непакой’, ’прыводзіць да сваркі’, дыял. ’збіваць масла’, ’сварыць, гневацца на каго-н.’ і інш., ’забіваць’, н.-луж. kłośiś ’збіваць, апушваць (з дрэў)’, ’біць’, ’малаціць (аббіваць лён)’, в.-луж. kłócić ’збіваць, струшваць’, чэш. klátiti ’трэсці, струшваць, махаць і інш.’, дыял. (у Юнгмана) ’збіваць масла’, klátiti se яшчэ і ’бадзяцца’, славац. klátiť ’трэсці і інш.’, славен. klátiti ’збіваць фрукты з дрэў’, серб.-харв. кла́тити ’хістаць’, ’стрэсваць фрукты з дрэў’, кла́тити се ’бадзяцца’, дыял. кла́тити ’балбатаць, вярзці лухту, плявузгаць’, макед. клати ’хістаць’ і інш., балг. клатя ’хістаць і інш’. Праслав. koltiti, першаснае значэнне не вельмі пэўнае, магчыма, з самага пачатку полісемантычны дзеяслоў, або, як меркаваў Махэк₁ (201), з kol‑mǫ‑titi, kol‑o‑mǫ‑tati і пад., якія накладваліся на старое слова, роднаснае лац. quatio. Махэк₂ (252) пакінуў толькі супастаўленне з лац. quatio, quatere ’трэсці, біць і да т. п.’ З пункту гледжання фанетыкі такое супастаўленне не вельмі добрае. Паводле традыцыйнай версіі суадносяцца прасл. koltiti і kolti (гл. калоць), гл. Фасмер, 2, 296, са спасылкай на старую літ-ру. Слаўскі (2, 272) далучаецца да гэтай думкі і мяркуе, што значэннем, якое аб’ядноўвае прасл. лексемы, з’яўляецца ’біць’, адкуль ’трэсці і інш.’ Пры гэтым ён звяртае ўвагу на польск. kłócić się ’сварыцца’ (параўн. тое ж бел. калаціцца, укр. колотитися), якое параўноўвае з дэрыватамі ад kolti рус. колоться, славен. kláti se ’біцца, сварыцца’, серб.-харв. кла̏ти се ’біцца і інш.’ Відавочна, аднак, што такім чынам нельга вытлумачыць усю семантыку кантынгентаў слав. koltiti. Што датычыць словаўтварэння (kolti > koltiti), было меркаванне аб прамежкавай ступені: праз *koltъ; koltiti у такім выпадку дэнамінатыў ад гэтага назоўніка. Такое меркаванне азначае яшчэ больш вузкую семантыку першапачатковага ўтварэння. Іншыя версіі адносна паходжання слав. слова не пераконваюць, хоць заслугоўвае ўвагі прыведзеная думка Матцэнаўэра, LF, 8, 170–171, аб магчымай суаднесенасці слав. слова са ст.-в.-ням. *scaltan ’штурхаць’, с.-в.-ням. schalten ’штурхаць, соваць’, ст.-в.-ням. scelten ’сварыць, ганіць’ (калі дапускаць тут s‑mobile).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

прибо́р м.

1. (приспособление) прыла́да, -ды ж.; (устройство) прыбо́р, -ра м.; (аппарат) апара́т, -та м.; (машина) машы́на, -ны ж.;

измери́тельный прибо́р вымяра́льны прыбо́р;

опти́ческий прибо́р апты́чны прыбо́р;

нагрева́тельный прибо́р награва́льны прыбо́р (награва́льная прыла́да);

медици́нский прибо́р медыцы́нскі прыбо́р (апара́т);

счётный прибо́р лічы́льны апара́т (лічы́льная машы́на);

навигацио́нные прибо́ры навігацы́йныя прыбо́ры (прыла́ды);

прибо́р управле́ния зени́тным огнём воен. прыбо́р (прыла́да) кірава́ння зені́тным агнём;

дымово́й прибо́р воен. дымава́я прыла́да;

2. (комплекс, набор предметов) прыбо́р, -ра м.;

пи́сьменный прибо́р пісьмо́вы прыбо́р;

прибо́р для бритья́ прыбо́р для брыцця́ (гале́ння);

туале́тный прибо́р туале́тны прыбо́р;

ками́нный прибо́р камі́нны прыбо́р;

накры́ть стол на пять прибо́ров накры́ць стол на пяць прыбо́раў (асо́б);

ча́йный прибо́р ча́йны прыбо́р;

3. (набор частей для изготовления чего-л.) спец. набо́р, -ру м.; (принадлежности) прыла́дак, -дку м., прыла́ддзе, -ддзя ср.;

печно́й прибо́р пячны́ набо́р;

око́нный и дверно́й прибо́р ако́нны і дзвярны́ набо́р;

шве́йный прибо́р шве́йны набо́р (прыла́дак, шве́йнае прыла́ддзе).

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)