Га́за ’газа’ (БРС, Шат., Бяльк., Касп., Гарэц., Др.-Падб., Яруш.). Укр. гас, газ ’газа’. Польск. gaz, gaza, gas ’тс’. Для ўкр. гас Рудніцкі (579) прымае паходжанне ад слова газолін (і пад уплывам слова гасити, гаснути). Уся група слоў не вельмі яснага паходжання Зразумела, што ёсць сувязь з газ 1 (гл.), але значэнне ’газа’ растлумачыць не проста. Параўн. яшчэ балг. газ ’нафта, газа’, якое БЕР (III, 224) лічыць запазычаннем з тур. gaz yaǧi (а гэта калька з англ. gas оіl). Можна ўказаць яшчэ на наяўнасць двух значэнняў і ў рум. gaz ’газ, газа’. Гэтыя значэнні ёсць і ў венг. gáz (гл. MESz, 2, 1037). Для надзейнай этымалагізацыі і значэнняў (яўна другасных) гэтага слова не хапае дакладных гістарычных даных і можна толькі меркаваць, што супадзенне значэнняў ’газ, газа’ тлумачыцца канкрэтнымі тэхналагічнымі дэталямі (можна, напр., меркаваць пра першапачатковы перанос назваў, звязаных з газавым асвятленнем пры дапамозе газы). Здаецца, што першапачаткова перанос назвы для газы меў месца іменна ў рум. мове, што, магчыма, тлумачыцца канкрэтнымі мясцовымі ўмовамі.
Ґаза́ ’лямпа’ (Сцяц.). Бясспрэчнае запазычанне (параўн. і выбухное ґ). Але слова ў такой форме і з такім значэннем няма ў іншых мовах. Таму можна меркаваць, што гэта новаўтварэнне на беларускай глебе: ґа́за ’лямпа’ атрымалася, відавочна, скарачэннем слоў тыпу газні́к, газніца, газоўка. Фармальна бел. слова супадае з польск. gaza ’газа’, але значэнні слоў разыходзяцца.
Газа ’халоднае і хмурае асенняе надвор’е’ (Кліх). Няясна.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
газа...
Першая састаўная частка складаных слоў, якая адпавядае па значэнню словам газ 1, газавы 1, напрыклад: газаабмен, газаасвятленне, газаачышчальнік.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
звадкава́ны, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад звадкаваць.
2. у знач. прым. Ператвораны ў вадкі стан. Звадкаваны газ.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цеплано́сьбіт, -а, мн. -ы, -аў, м. (спец.).
1. Рухомае асяроддзе (газ, пара, вадкасць), якое скарыстоўваецца для пераносу цеплаты.
2. У ядзерным рэактары: вадкае або газападобнае рэчыва, якое выносіць з актыўнай зоны цяпло, вылучанае ў выніку рэакцыі падзелу ядзер.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
бало́тны, ‑ая, ‑ае.
Які мае адносіны да балота; уласцівы балоту. Балотная твань. Балотныя глебы. // Прызначаны для работы на балоце. Балотны плуг. Балотныя боты. // Які расце, жыве на балоце. Балотная трава. Балотная птушка. □ Над грэбляй пранеслася шыракакрылая балотная сава. Самуйлёнак.
•••
Балотная ліхаманка гл. ліхаманка.
Балотны бабёр гл. бабёр.
Балотны газ гл. газ 1.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вадаро́д, ‑у, М ‑дзе, м.
Хімічны элемент, лёгкі газ, які ў злучэнні з кіслародам утварае ваду. Перакіс вадароду. Хлорысты вадарод вадарод.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
рудніко́вы, ‑ая, ‑ае.
Які мае адносіны да рудніка, звязаны з рудніком, з работай на рудніках. Рудніковыя рабочыя. Рудніковы газ. Рудніковы транспарт.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
фракцыяні́раваць, ‑рую, ‑руеш, ‑руе; зак. і незак., што.
Падвергнуць (падвяргаць) раздзяленню на фракцыі 2 што‑н. (газ, вадкую сумесь і пад.).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пы́хкаць, -аю, -аеш, -ае; незак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Утвараць гукі, выпускаючы пару, газ.
Пыхкае паравоз.
2. Выпускаць час ад часу дым (пры курэнні).
П. люлькай.
|| аднакр. пы́хнуць, -ну, -неш, -не; -ні́.
|| наз. пы́хканне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
за́вісь, ‑і, ж.
Спец. Вадкасць ці газ, у якіх размешчаны часцінкі якога‑н. цвёрдага цела ў завіслым (у 2 знач.) стане; суспензія.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)