тромб¹, -а, мн. -ы, -аў, м. (спец.).
1. Згустак крыві, які ўтвараецца ў крывяносным сасудзе ці ў поласці сэрца.
2. Увогуле згустак рэчыва, які закупорвае сасуд, праток.
Лімфатычны т.
|| прым. трамбаты́чны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Сардэ́чнік ’расліна Leonurus cardiaca L.’ (ТСБМ, Кіс.), ’майнік Majanthenum’ (Інстр. 2), ’фіялка духмяная Viola odorata L.’, ’скочкі Sempervivum tectorum L.’, ’кураслеп Anemone nemorosa L.’, ’фіялка палявая Viola arvensis Murr.’, ’чысцяк веснавы Ramunculus Ficaria L.’, ’рагулька палявая Consolida arvensis Opitz’ (Бейл.), ’лекавая расліна’ (Сцяшк.). Ад сардэ́чны, сэрца (гл.), таму што гэтыя расліны ўжываюцца ў народнай медыцыне пры хваробах сэрца (гл., напрыклад, Махэк₂, 572). Аналагічна і ў іншых славянскіх мовах, параўн. рус. серде́чник ’палявая гарчыца Cardamine pratensis L.’, чэш. srdečník ’розныя расліны, якія ужываюцца пры хваробах сэрца’, серб.-харв. ср̏дачица ’род раслін Leonurus’ і г. д.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
разрыва́цца 1, ‑аецца; незак.
1. Незак. да разарвацца.
2. Зал. да разрываць 1.
•••
Сэрца разрываецца гл. сэрца.
разрыва́цца 2, ‑аецца; незак.
Зал. да разрываць 2.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
артэ́рыя, -і, мн. -і, -рый, ж.
1. Крывяносны сасуд, які нясе кроў ад сэрца ва ўсе часткі цела.
2. перан. Шлях зносін (высок.).
Водныя артэрыі.
|| прым. артэрыя́льны, -ая, -ае (да 1 знач.).
А. ціск.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ра́ніць, -ню, -ніш, -ніць; -нены; зак. і незак., каго-што.
1. Нанесці (наносіць) рану каму-н.
Р. руку.
2. перан. Прычыніць (прычыняць) каму-н. душэўны боль, пакуты.
Р. чулае сэрца.
|| наз. ране́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
кардыёграф, ‑а, м.
Прыбор для запісвання работы сэрца.
[Ад грэч. kardía — сэрца і grápho — пішу].
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
міяка́рд, ‑а, М ‑дзе, м.
Мышачная сценка сэрца.
[Ад грэч. mys (myos) — мышца і kardia — сэрца.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Сердава́ць ‘адчуваць раздражненне, гнеў на каго-небудзь, злаваць’ (ТСБМ, Нас., Касп., Байк. і Некр., Раст., Шат.), сердава́цца тс’ (Нас.), сердо́ваць ‘тс’ (ТС). Укр. сердува́ти ‘тс’. Дзеяслоў з суф. ‑ова‑ ад се́рдзіць ‘злаваць’ (Нас.), што да прасл. *sьrdati (sę) параўн. укр. се́рдити, рус. серди́ть, рус.-ц.-слав. сръдити, польск. sierdzić się, ст.-чэш. srditi sě ‘шалець, лютаваць’, серб.-харв. срдити се, славен. srdíti se ‘злавацца’, балг. съ́рдя (се), макед. срди (се), ст.-слав. сръдити сѧ ‘раздражняцца’. Звязана з сэрца (гл.), таму што сэрца ўяўлялі як умяшчальню душы, г. зн. і гневу (Фасмер, 3, 605; Махэк₂, 572). Параўн. літ. širdai мн. л. ‘сварка’ < širdis ‘сэрца’; лат. sîrdît ‘раззлавацца’, sirds ‘злосць’ і ‘сэрца’ (Фрэнкель, 985). Параўн. таксама серб.-харв. ср́чити се ‘злавацца’, гл. Фурлан у Бязлай, 3, 305. Адваротнае семантычнае развіццё ў ст.-бел. сердоболь (Чацця 1489 г.), якое Карскі (2–3, 101) разглядае як складанае слова з коранем серд‑ (гл. сэрца) і прыдаткам боль (гл. балець), параўн. рус. сердобольный (Фасмер, 3, 605). Параўн. у Насовіча (Нас., 578) супрацьлеглыя значэнні ў слове се́рца (се́рце) — ‘гнеў, злосць’ і ‘прыхільнасць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
то́нус, -у, м.
1. Працяглае ўзбуджэнне нервовых цэнтраў і мышачных тканак, якое не суправаджаецца стомай і абумоўлівае пэўнае функцыянаванне органаў.
Мышачны т.
Зніжаны т. сэрца.
2. перан. Ступень жыццядзейнасці арганізма або асобных тканак.
Жыццёвы т.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Жалу́дачак ’частка сэрца’ (ТСБМ). З рус. желу́дочек ’тс’, утворанага як памяншальнае ад желудок ’страўнік’ з няпэўнай этымалогіяй. Фасмер, 2, 44.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)