Кры́шка 1 ’века, накрыўка’ (ТСБМ, Нар. сл., Жыв. сл., Сцяшк.). Гл. крыша.
Кры́шка 2 ’патэльня, на якой пякуць паляніцы’ (Доўн.-Зап., ПП). Гл. крышка 1.
Кры́шка 3 ’малая колькасць’ (Кліх). Да крыха (гл.).
Кры́шка 4 ’смерць, канец’ (ТСБМ). Метафарычны перанос ад крышка 1.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
прызы́ў, ‑зыву, м.
1. Дзеянне паводле дзеясл. прызываць — прызваць (у 2, 3 знач.).
2. зб. Людзі, адначасова прызваныя ў армію. Прызыў мінулага года.
•••
Ленінскі прызыў — масавае ўступленне працоўных у рады Камуністычнай партыі ў 1924 г., якое з’явілася водгукам на смерць У.І. Леніна.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
уве́даць, -аю, -аеш, -ае; -аны; зак.
1. аб кім-чым, пра каго-што і з дадан. Атрымаць звесткі пра каго-, што-н.; выведаць што-н., дазнацца.
У. пра смерць (аб смерці) знаёмага.
У., што здарылася.
2. каго-што і з дадан. Набыць веды адносна чаго-н.; атрымаць належнае ўяўленне пра каго-, што-н.
У. шмат новага з кніг і часопісаў.
У. людзей.
У. цану жыцця.
3. што. Зазнаць, зведаць, перажыць.
У. многа гора.
|| незак. уве́дваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
паліты́чны
1. полити́ческий;
~ная барацьба́ — полити́ческая борьба́;
п. лад — полити́ческий строй;
2. разг. полити́чный;
п. чалаве́к — полити́чный челове́к;
○ ~ная смерць — полити́ческая смерть;
п. кры́зіс — полити́ческий кри́зис
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
адпо́мсціць, ‑мшчу, ‑мсціш, ‑меціць; зак.
Адплаціць за здзекі, крыўду; учыніць помсту каму‑н. І Раманюк ля таго кургана пакляўся адпомсціць ворагу і за пакутніцкую смерць Тараса і за ўсіх нас. Краўчанка. Падаб’юць — дапаўзу на руках, Каб вінтоўку ўзяць І за тое, што бачыў адпомсціць. Панчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
засмуці́ць, ‑смучу, ‑смуціш, ‑смуціць; зак., каго-што.
Выклікаць у каго‑н. пачуццё смутку, маркоты. Уранні Леначка не захацела пачакаць, пакуль згатуецца снеданне. І гэта зноў засмуціла старую. Брыль. Усіх у атрадзе моцна засмуціла смерць дарагога таварыша. Сіняўскі. // Азмрочыць. На момант успамін засмуціў душу скрухаю. Мележ.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
няво́льніцкі, ‑ая, ‑ае.
Які мае адносіны да нявольнікаў, уласцівы ім. Нявольніцкая праца. Нявольніцкі рынак. □ Пісьменнік намаляваў галерэю моцных духам людзей, для якіх нявольніцкае існаванне было горш за смерць. Кудраўцаў. // Які мае адносіны да нявольніцтва. Кастрычніцкая рэвалюцыя прынесла народу поўнае вызваленне ад старога, нявольніцкага свету. Лынькоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сме́ртнік, ‑а, м.
Той, хто асуджаны на смерць. Кастусь Прыбыткоўскі ў гэты апошні момант меў адчуванне, падобнае да адчування смертніка, які ведае, што сваёю смерцю ён выратоўвае тых, хто яму даражэй за ўласнае жыццё. Чорны. На расстрэле.. [бацьку] паставілі ў сямі кроках ад смертнікаў. Скрыган.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
смяро́тнік, ‑а, м.
Той, хто асуджаны на смерць або прыгавораны да пакарання смерцю. Ледзь перастаўляючы ногі, раз-пораз адпачываючы на прыдарожных кам[янях] і ў кюветах, пляліся счарнелыя чалавечыя здані — смяротніка Трасцянца, вязці, вывезеныя фашыстамі ў турмы другіх гарадоў, у канцэнтрацыйныя лагеры, на прымусовыя работы. Карпаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
смерть прям., перен. смерць, род. сме́рці ж.;
свое́й сме́ртью у́мер сваёй сме́рцю памёр;
◊
вопро́с жи́зни и сме́рти пыта́нне жыцця́ і сме́рці;
до́ смерти да сме́рці;
до́ смерти спать хо́чется да сме́рці спаць хо́чацца;
бле́дный как смерть бле́дны (бе́лы) як смерць;
ме́жду жи́знью и сме́ртью паміж жыццём і сме́рцю;
не на жизнь, а на смерть не на жыццё, а на смерць;
при́ смерти пры сме́рці;
найти́ свою́ смерть знайсці́ сваю́ сме́рць;
на волосо́к от сме́рти на валасо́к ад сме́рці;
его́ то́лько за сме́ртью посыла́ть яго то́лькі па смерць пасыла́ць;
пе́ред сме́ртью не нады́шишься пе́рад сме́рцю не нады́хаешся;
поги́бнуть (пасть) сме́ртью хра́брых загі́нуць сме́рцю хра́брых;
смотре́ть сме́рти в глаза́ глядзе́ць сме́рці ў во́чы;
на миру́ и смерть красна́ посл. на лю́дзях і паме́рці не стра́шна;
двум смертя́м не быва́ть, а одно́й не минова́ть посл. двум сме́рцям не быць, а адно́й не міну́ць; раз паміра́ць.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)