назлята́цца, ‑аецца; зак.
Зляцецца ў вялікай колькасці. А зязюлі куюць, быццам з кожнай вярбы, Быццам іх назляталася з цэлага свету! Лойка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
эмпіры́я, ‑і, ж.
Кніжн.
1. Чалавечы вопыт, успрыманне знешняга свету органамі пачуццяў.
2. Назіранне ў натуральных умовах у адрозненне ад эксперыменту.
[Ад грэч. empeiría — вопыт.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ко́мпас ’прыбор для вызначэння напрамкаў свету’ (ТСБМ). Ст.-бел. компасъ, конпасъ (з 1584 г.). Запазычанне са ст.-польск. kompas, якое з іт. compasso (Булыка, Запазыч., 164; Шанскі, 2, 8, 239–240).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
арэа́л, -а, мн. -ы, -аў, м. (спец.).
1. Частка зямной або воднай паверхні, у межах якой сустракаецца той або іншы від (род, сямейства і пад.) жывёльнага ці расліннага свету.
2. Тэрыторыя пашырэння якіх-н. з’яў, прадметаў і г.д.
А. дысімілятыўнага акання.
|| прым. арэа́льны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
мерыдыя́н, -а, мн. -ы, -аў, м.
Уяўная лінія, якая праходзіць праз полюсы зямнога шара і перасякае экватар.
Геаграфічны м.
○
Нябесны мерыдыян — вялікі круг нябеснай сферы, які праходзіць праз зеніт і полюсы свету.
|| прым. мерыдыя́нны, -ая, -ае і мерыдыяна́льны, -ая, -ае.
Мерыдыянная плоскасць.
Мерыдыянальная лінія.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Сусве́т ’увесь свет’, ’зямны шар, Зямля з усім, што існуе на ёй’, ’асобная частка сусвету’ (ТСБМ, Байк. і Некр.), сусьве́т ’усясвет, космас’ (Ласт., Яруш.; Беларусіка, 14, 225), сусве́тный ’усясветны; з усяго свету першы’: сусветны злодзей (Нас.), сусве́тны (сусьве́тны) ’усясветны’, ’што паходзіць з белага свету’ (Гарэц., Яруш., Ласт., Варл.), ’касмічны’ (Беларусіка, 19, 226), сусве́цце ’людзі, наезджыя адусюль’ (Барад.). Рус. сусве́тный ’агульны, усясветны’. Відаць, з першаснага усясвет (гл.), што з’яўляецца калькай ням. Weltall ’сусвет’ < Welt ’свет’ і all‑ ’увесь’, з заменай уся‑ на су- са значэннем сукупнасці (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
вакза́льны, ‑ая, ‑ае.
Які мае адносіны да вакзала. Вакзальны будынак. Вакзальны кіёск. // Уласцівы вакзалу. Вакзальная сумятня характэрна звычайна для ўсіх чыгунак свету. Лынькоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паўсве́ту, м.
Палавіна свету. Штогод аж з цэлага паўсвету, З глушы і не з глушы, З’язджаліся ў сяло на лета Мае таварышы. Астрэйка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
рэ́йтынг, ‑а, м.
Спец. Індывідуальны лікавы каэфіцыент ацэнкі сілы гульні гросмайстра (шахмат, шашак). Найвышэйшы асабісты рэйтынг мае чэмпіён свету па шахматах Анатоль Карпаў.
[Англ. rating — ацэнка, клас, разрад.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
абло́мак, -мка, мн. -мкі, -мкаў, м.
1. Абламаны, адбіты кавалак чаго-н.
А. граніту.
А. цаглянай сцяны.
2. перан. Тое, што засталося з ранейшых часоў, мінулага перыяду.
Абломкі старога свету.
|| прым. абло́мачны, -ая, -ае (спец.).
Абломачныя горныя пароды (пароды, якія складаюцца з абломкаў больш старажытных горных парод).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)