надло́м, -у, м.
1. Надламанае месца.
Н. косці.
2. перан. Рэзкае аслабленне фізічных і душэўных сіл у выніку якога-н. перажывання.
Душэўны н.
3. перан. Празмерная рэзкасць у праяўленні пачуццяў.
Сказаць з надломам у голасе.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
прычэ́пка, -і, ДМ -пцы, мн. -і, -пак, ж.
1. гл. прычапіць.
2. перан. Зачэпка, прычына (разм.).
Знайсці прычэпку зайсці да яго.
3. перан. Тое, што і прыдзірка (разм.).
І за шчэпку знойдзеш прычэпку (прыказка).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Заліва́цца ’тлусцець’ (Мат. Гом.), ’спяваць з пералівамі’ (ТСБМ). Рус. залива́ться ў розных знач., у тым ліку ’спяваць пералівіста’, укр. залива́тися ’пакрывацца вадкасцю’, ’смяяцца’, ’захлынацца’. Перан. ад залівацца ’пакрывацца вадкасцю’, ’напаўняцца вадкасцю’ (гл. заліць 3, ліць), для спеваў ’выдаваць гукі быццам бы такія, што пераліваюцца, як вадкасць’, для ’тлусцець’, ’набірацца тлушчу’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Прыспасо́біць ’працаю нарыхтоўваць запас’; перан. ’зрабіць каму-небудзь што-небудзь дрэннае’ (Нас.), ’набыць; прыдбаць, прыстарацца’ (Бяльк.). Параўн. укр. приспособи́тися ’зрабіцца дагодлівым’, рус. приспосо́бить ’прыстасаваць, зрабіць прыдатным для чаго-небудзь’, польск. przysposobić, чэш. přizpůsobiti, славац. prisposobiť ’прыстасаваць, зрабіць прыдатным да чаго-небудзь’. Гл. спасо́біць. Гл. таксама Яшкін, Бел.-пол. ізал., 156.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Рэ́мус 1 літаральна ’прасіць літасці’, перан. ’допыт з катаваннем’ (Нас.). Скажонае ад лац. oremus ’молім’ (Нас., 562).
Рэ́мус 2 у спалуч. узяць каго за рэмус ’узяць за жабры’ (смал., КЭС). Далейшае развіццё значэння ад рэмус 1 (гл.).
Рэ́мус 3 ’выгляд’ (Юрч. СНЛ). Відаць, звязана з рэмус 1, але матывацыя няясная.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
адзеравяне́лы, ‑ая, ‑ае.
1. Які стаў цвёрдым, як дрэва; ператварыўся ў драўніну. // перан. Анямелы, здранцвелы. // перан. Нерухомы, застылы.
2. перан. Безуважны, абыякавы да навакольнага. Піліпчык прабадзяўся тут [у родным кутку] чатыры дні і здавалася, што ён быццам адзеравянелы. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цвёрдакаме́нны, ‑ая, ‑ае.
Вельмі цвёрды. Цвёрдакаменная парода. // перан. Непахісны, стойкі. Цвёрдакаменны характар. // перан. Якога нельга расчуліць, разжаліць (пра сэрца). Цвёрдакаменнае сэрца.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
каме́нны, -ая, -ае.
1. гл. камень.
2. перан. Нерухомы, застылы.
К. выраз твару.
3. перан. Нячулы, раўнадушны.
Каменнае сэрца.
4. Ужыв. як састаўная частка ў назвах некаторых раслін, матэрыялаў і пад. (спец.).
К. вугаль.
Каменная соль.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
іскры́цца, -ру́ся, -ры́шся, -ры́цца; -ры́мся, -рыце́ся, -ра́цца; незак.
1. Ззяць, зіхацець, пералівацца іскрамі.
Снег іскрыцца.
Усмешка іскрыцца (перан.).
2. перан. Ярка праяўляцца; ззяць, блішчаць пад уплывам якіх-н. пачуццяў (пра вочы, позірк).
У вачах іскрылася весялосць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
асядла́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; -а́ны; зак.
1. гл. сядлаць.
2. перан., каго-што. Сесці верхам на каго-, што-н. (разм.).
Хлапчук спрытна асядлаў бервяно.
3. перан., каго-што. Поўнасцю падпарадкаваць сабе (разм.).
Усіх у сям’і асядлала.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)