про́вад, ‑у, М ‑дзе; мн. правады, ‑оў; м.
Металічны шнур, дрот для перадачы электрычнага току. Электрычны провад. Тэлефонны провад. Провад высокага напружання. // Лінія тэлефоннай або тэлеграфнай сувязі. «Што табе трэба, дзяўчынка?» — спыталі з другога канца проваду. Хомчанка. Пяюць правады на высокіх слупах. Глебка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Тарэ́лка ’талерка, металічны абажур’ (Сцяшк.), ’талерка’ (Ян.; дзятл., астрав., Сл. ПЗБ), тарэ́лка, тары́лка ’фарфоравая ці металічная (раней і драўляная) пасудзіна для яды’ (брэсц., гом., З нар. сл.), тарэ́лка, таре́лка, тарэ́лочка ’неглыбокая міска, талерка’ (Вярэн.). З метатэзай да талерка (гл.) або пазнейшыя запазычанні з рускай мовы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
жазло́, -а́, мн. жэ́злы і (з ліч. 2, 3, 4) жазлы́, жэ́злаў, н.
1. Асобай формы, звычайна ўпрыгожаная палка, посах, якія служылі сімвалам улады, ганаровага становішча, звання (уст.).
Маршальскае ж.
2. Кароткая палка ў руках рэгуліроўшчыка вулічнага руху (спец.).
3. Металічны стрыжань з дужкай, які выкарыстоўваецца пры рэгуліроўцы руху цягнікоў.
|| прым. жазло́вы, -ая, -ае (да 3 знач.).
Жазловая сістэма рэгулявання руху цягнікоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ка́ска, ‑і, ДМ ‑сцы; Р мн. ‑сак; ж.
Галаўны ўбор, звычайна металічны, у выглядзе шлема (у ваенных, пажарнікаў і інш.). Салдацкая каска. □ Коскі, як на байцах-героях, Што не зналі да ворага ласкі, Самы мірны, аднак, па настроях Салігорскі народ у касках! Лойка.
[Фр. casque.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кісце́нь, ‑цяня, м.
Даўнейшыя зброя ў выглядзе кароткай палкі, на адным канцы якой падвешваўся металічны шар для нанясення ўдараў, а на другім была пятля для надзявання на руку. Ударыць кісцянём. □ Запясце Корчака абвіваў рэмень кісцяня. Кісцень пагойдваўся. Калючы сталёвы шар, падобны на шышку дурнап’яну. Караткевіч.
[Цюрк. кістāн.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
заклёпка, ‑і, ДМ ‑пцы, ж.
1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. заклёпваць — закляпаць.
2. Р мн. ‑пак. Металічны шпень з шырокай галоўкай на адным канцы, прызначаны для змацавання металічных частак чаго‑н. На зашмальцаваных тронках нажа ярка вызначалася жоўтыя заклёпкі накшталт рыбіных вачэй. Дуброўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
гі́ра, ‑ы, ж.
1. Металічны груз пэўнай вагі, які служыць мерай масы (вагі) пры ўзважванні прадметаў. Пудовая гіра. // Спартыўная прылада для гімнастычных практыкаванняў у цяжкай атлетыцы. Практыкаванне з гірамі і штангай.
2. Вісячы груз, які прыводзіць у рух механізм або з’яўляецца процівагай. Гіра насценнага гадзінніка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Пло́мба ’цвёрдае рэчыва, якім закладваецца дупло зуба’, ’металічны забаронны знак’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ). Праз рус. мову з ням. Plombe, якое з plombieren ’пламбаваць’ < франц. plomber ’ушчыльняць, заліваючы растопленым волавам’ < plomb ’волава’ < лац. plumbum ’тс’ (Фасмер, 3, 284; Банькоўскі, 2, 610). Палес. драг. плёмба, блёмба — праз польск. plomba ’пломба’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
жэто́н, ‑а, м.
1. Металічны знак, які паказвае на прыналежнасць да якой‑н. арганізацыі ці таварыства або выдаецца на памяць аб якой‑н. падзеі. Залаты жэтон.
2. Значок, часцей у форме металічнага кружка, які дае права на атрыманне чаго‑н. Жэтон на алей. Жэтон на сок.
[Фр. jeton.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
навары́ць, -вару́, -ва́рыш, -ва́рыць; -ва́раны; зак.
1. чаго. Варачы, нагатаваць у патрэбнай колькасці; згатаваць.
Н. варэння.
2. чаго. Наплавіць у нейкай колькасці.
Н. сталі.
3. што. Апрацоўваючы металічны прадмет, прыварыць кавалак металу.
Н. нарог.
|| незак. нава́рваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. нава́рка, -і, ДМ -рцы, ж. (да 3 знач.) і нава́рванне, -я, н. (да 3 знач.).
|| прым. наварны́, -а́я, -о́е (да 3 знач.; спец.).
Наварная вось.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)