кол 1, кала, м.
1. Палка, шост з завостраным канцом. Сымон уваткнуў сякеру ў калоду, на якой часаў калы. Чарнышэвіч. Сапёры размотвалі скруткі калючага дроту, забівалі ў зямлю калы. Хомчанка. // Усякая доўгая палка. Сабака пачаў агрызацца, і Сімон, схапіўшы кол, пачаў ганяць яго па двары. Самуйлёнак.
2. Разм. Самая нізкая школьная адзнака; адзінка. Атрымаць кол па дыктанту.
•••
Забіць асінавы кол гл. забіць.
Калом стаяць гл. стаяць.
Калом яму зямля гл. зямля.
Пасадзіць на кол гл. пасадзіць.
Стаяць калом у горле гл. стаяць.
У віру на калу гл. вір.
Хоць кол на галаве чашы каму гл. часаць 2.
(Яго) і калом не заб’еш гл. забіць.
Як сарока на калу гл. сарока.
кол 2, кала, м.
Даўнейшая мера ворнай зямлі.
•••
Ні кала ні двара ў каго — нічога няма.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шпіёнства, ‑а, н.
Тое, што і шпіянаж; вышукванне, высочванне каго‑, чаго‑н. Яму [следчаму] было дастаткова ўпэўненасці каменданта паліцыі і некаторых паліцэйскіх, што толькі грамадоўцы маглі забіць Сашку, помсцячы за яго правакацыі і шпіёнства. Машара.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
перабі́ць¹, -б’ю́, -б’е́ш, -б’е́; -б’ём, -б’яце́, -б’ю́ць; -бі́; -бі́ты; зак.
1. каго (што). Забіць усіх, многіх.
П. ваўкоў.
2. што. Разбіць многа чаго-н.
П. посуд.
3. што. Зламаць, пераламаць.
П. плячо.
4. што. Узбіць нанава.
П. падушку.
5. што. Прыбіць іначай або ў іншым месцы.
П. кручок у іншае месца.
|| незак. перабіва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пришиби́ть сов.
1. (убить) прост. забі́ць;
2. (ушибить) прыбі́ць, уда́рыць;
3. (привести в угнетённое состояние) перен., разг. прыгне́сці.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Апету́шыць ’ударыць раптам’ (КСТ). Ад петаваць ’біць’ (гл.) пры дапамозе экспрэсіўнага элемента ‑ух‑ ці праз назоўнік *пятух ’задзіра’. Магчыма, сюды ж рус. петуши́ться ’станавіцца запальчывым’, якое, несумненна, адчула ўплыў петух ’певень’; параўн. і значэнне рус. петух задзіра’, каш. u̯upʼitošəc ’забіць’ (параўн. Супрун, ZfSl, 16, 779).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Паразі́ць ’забіць, нанесці ўдар якой-н. зборнай; перамагчы, нанесці паражэнне, разбіць; выклікаць пашкоджанне, змяненне ў тканцы, органе і пад.’ (ТСБМ). Новае кніжнае запазычанне з рус. порази́ть < рази́ть < раз (гл.). Дыял. порожа́ць ’кусаць, жаліць (пра змей)’ (ТС), відавочна, украінізм, параўн. пора́зити ’параніць; укусіць (пра змяю)’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
шлёпнуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; зак.
1. Аднакр. да шлёпаць (у 1, 3 знач.).
2. перан.; каго. Разм. груб. Забіць. [Крылоў:] — Я маю права шлёпнуць цябе, контра... Але не хочацца ў такі радасны час пэцкаць рукі... Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ко́кнуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; зак.
Разм.
1. што. Стукнуўшы, разбіць. Кокнуць талерку. Кокнуць яйцо. // без дап. Трэснуць, лопнуць. Шклянка кокнула.
2. каго. Забіць, знішчыць. — А гэта не зброя? Сем паліцаяў кокнем, вось табе сем вінтовак. Навуменка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
за́яц, зайца, м.
1. Невялікі звярок атрада грызуноў, з доўгімі заднімі нагамі, доўгімі вушамі і кароткім хвастом. Заяц-бяляк. Заяц-русак. □ Па густым зарасніку, як вецер, праімчаўся спуджаны некім касавокі заяц. Якімовіч. // Футра гэтага звярка. // Мяса зайца як ежа; заячына.
2. Разм. Пра безбілетнага пасажыра. З запіскаю ад Баўдзея пайшоў Лабановіч на Новы Свет.. шукаць таго спрытнага обер-кандуктара, што жыў на грошы ад правозу безбілетных пасажыраў, або «зайцаў», як іх там называлі. Колас.
•••
Забіць двух зайцаў гл. забіць.
Пагнацца за двума зайцамі гл. пагнацца.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
изби́ть сов.
1. (нанести побои) збіць, мног. пазбіва́ць, пабі́ць, набі́ць;
2. (перебить) забі́ць; перабі́ць;
3. (истребить) вы́нішчыць; см. избива́ть;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)