ро́бат, ‑а, М ‑баце, м.
Аўтамат, які выконвае складаныя дзеянні, падобныя да дзеянняў чалавека. // перан. Пра чалавека, які дзейнічае, працуе механічна, падпарадкоўваючыся чужой волі. [Веньямін:] — Атамную энергію вынайшлі тысячы геніяў. Яны на планеце значаць больш, чым мільярд робатаў. Навуменка.
[Чэшск. robot.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ма́ние уст. / по ма́нию руки́ а) (по движению) па ўзма́ху (па ру́ху) рукі́; б) перен. (по воле) па во́лі, па жада́нні; см. манове́ние.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
нево́льно нареч.
1. міжво́льна, мімаво́лі; (случайно) выпадко́ва; (нечаянно) незнаро́к;
2. (против воли) супро́ць во́лі, паняво́лі; не́хаця; (по принуждению) па прыму́се, вы́мушана; см. нево́льный;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
бязво́лле, ‑я, н.
Адсутнасць сілы волі, слабахарактарнасць. Але адных дакораў было мала: адчувалася патрэба паспавядацца перад кім-небудзь, прызнацца ў сваім бязволлі і блазенстве. Колас. [Шэмет:] — Судзяць не Дубалеку, а непаваротлівасць, абыякавасць, разявацтва, бязволле, марудлівасць, невуцтва — вось што судзяць. Лобан.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пекната́, ‑ы, ДМ ‑наце, ж.
Разм. Уласцівасць пекнага; прыгажосць. Лёс табе даў пекнату чараўнічую, дасць ён, напэўна, і шчасце вялікае. Дубоўка. Хто тварэц жыцця людскога, Волі, шчасця, пекнаты? Хто кладзе к жыццю дарогу? Ведай, моладзь, гэта — ты! Чарот.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
самаво́льны, ‑ая, ‑ае.
1. Які дзейнічае па сваёй волі, як сам жадае, не лічачыся ні з кім. Самавольныя распараджэнні.
2. Які робіцца без дазволу, самаўпраўна. За самавольна, паход на чыгунку Рыме давялося выслухаць нямала дакорлівых слоў ад камандзіра. «Маладосць».
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
гвалт, -у, М -лце, м.
1. Прымяненне фізічнай сілы ў адносінах да каго-н.
Партызаны помсцілі немцам за г. і здзекі.
2. Прымусовае ўздзеянне на каго-, што-н.
Чыніць г.
3. у знач. прысл. гва́лтам. Супраць волі, жадання, сілай.
Гвалтам пасадзіць у машыну.
4. Крык, лямант.
Кожны вечар у хаце стаяў г.
5. у знач. выкл. Кліч аб ратунку ў выпадку небяспекі (разм.).
Г., ратуйце!
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
упячы́, упяку́, упячэ́ш, упячэ́; упячо́м, упечаце́, упяку́ць; упёк, упякла́, -ло́; упячы́; упе́чаны; зак.
1. што. Спячы, добра прапячы.
У. хлеб.
2. каго (што). Адправіць куды-н. супраць волі; зняволіць (разм.).
У. ў глуш.
У. ў турму.
3. каго. Папракнуць, з’едліва сказаць што-н. каму-н. (разм.).
У. каго-н. на сходзе.
4. што. Марна патраціць (разм.).
Упяклі столькі грошай.
|| незак. упяка́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
а́рышт, ‑у, М ‑шце, м.
1. Узяцце пад варту; пазбаўленне волі. Трымаць пад арыштам. Зняць арышт. Пазбегнуць арышту.
2. Забарона распараджацца чым‑н., якая накладаецца судовымі органамі. Арышт маёмасці. Накласці арышт на маёмасць.
•••
Дамашні арышт — знаходжанне пад вартай у сябе дома.
[Ням. Arrest.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пабры́каць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак.
Брыкаць некаторы час. Наша справа, як у таго цяляці: пахадзіў па муражку, паласаваўся траўкай, пабрыкаў па волі і ў пуню... спачываць... Сіўцоў.
пабрыка́ць, ‑а́ю, ‑а́еш, ‑а́е; зак., каго.
Убрыкнуць, перабрыкаць усіх, многіх. Жарабец пабрыкаў увесь статак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)