чыгу́н, -у́ і -а́, м.
1. -у́. Сплаў жалеза з вугляродам, больш крохкі, менш коўкі, чым сталь.
Выплаўка чыгуну.
2. -а́. Гаршчок з такога сплаву.
Паставіць ч. у печ.
|| памянш. чыгуно́к, -нка́, мн. -нкі́, -нко́ў, м. (да 2 знач.) і чыгу́нчык, -а, мн. -і, -аў, м. (да 2 знач.).
|| прым. чыгу́нны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
перагартава́ць, ‑тую, ‑туеш, ‑туе; зак., што.
1. Загартаваць больш, чым трэба, звыш нормы; сапсаваць празмернай загартоўкай. Перагартаваць сталь.
2. Адпусціўшы гарт, загартаваць нанава. Перагартаваць крохкае лязо сякеры.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
чыгу́н, ‑а і ‑у, м.
1. ‑у. Сплаў жалеза з вугляродам, больш крохкі і менш коўкі, чым сталь, які прымяняецца для перапрацоўкі ў сталь і для вытворчасці літых вырабаў. Выплаўка чыгуну. Коўкі чыгун. □ Другі [сын] кажа [бацьку:] — На заводзе Быць хачу даўно я, Дзе чыгун ракою льецца, Дзе звініць сталь звонам. Купала.
2. ‑а. Гаршчок з такога металу. Таіса пачала ставіць міскі і талеркі на стол, дастала з печы чыгун. Паслядовіч. // Колькасць, аб’ём чаго‑н., што ўваходзіць у такі гаршчок ці пасудзіну, змесціва такога гаршка ці пасудзіны. З’есці чыгун баршчу. Сагрэць чыгун вады. □ Раніцай Якавіха высыпала на стол чыгун-вядзёрнік бульбы ў мундзірах, налівала міску малака — садзіцеся і ешце. Лобан.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
рысо́рны, ‑ая, ‑ае.
Які мае адносіны да рысоры, прызначаны для рысор. Рысорная сталь. // З рысорамі. Запрогшы каля стайні ў рысорную каламажку варанога жарабка, Крумінь пакаціў па доўгаўскай дарозе. Броўка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
штамп, -а, мн. -ы, -аў, м.
1. Інструмент, форма для серыйнай вытворчасці пры дапамозе ціску або штампоўкі розных прадметаў.
2. Від пячаці, звычайна прамавугольнай, з назвай установы, адрасам і пад., якую ставяць звычайна ў верхняй частцы дзелавой паперы.
Бібліятэчны ш.
3. перан. Агульнаўжывальны, збіты ўзор, шаблон.
Канцылярскі ш.
Мысліць штампамі.
|| прым. шта́мпавы, -ая, -ае (да 1 знач.).
Штампавая сталь.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ты́гельны, ‑ая, ‑ае.
1. Які звязаны з плаўкай, нагрэвам і пад. у тыглі (у 1 знач.). Тыгельная плаўка металаў. Тыгельная сталь.
2. Спец. Які мае тыгель (у 2 знач.). Тыгельны аўтамат.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
гартава́ны і гарто́ваны, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад гартаваць.
2. у знач. прым. Апрацаваны гартаваннем (пра метал, металічныя вырабы). Гартаваная сталь. // перан. Стойкі, вынослівы. Расце змена камунарам Стойкім, гартаваным. Купала.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
універса́льны, ‑ая, ‑ае.
1. Які ахоплівае ўсё, многае; усеабдымны. Універсальныя веды. Універсальныя звесткі. Універсальны спецыяліст. // Прызначаны для гандлю разнастайнымі таварамі. Універсальны магазін.
2. З разнастайным прызначэннем, для разнастайнага выкарыстання. Універсальны інструмент. Універсальная сталь. Універсальны станок.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
карабе́льны, ‑ая, ‑ае.
Які мае адносіны да карабля, належыць караблю. Карабельныя снасці. Карабельны журнал. Карабельны грум. // Які служыць на караблі. Карабельны ўрач. // Прызначаны для будаўніцтва і рамонту караблёў. Карабельная сталь. Карабельная верф.
•••
Карабельны лес гл. лес.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
снара́дны, ‑ая, ‑ае.
Які мае адносіны да снарада. Снарадная гільза. □ [Тарас] перабег па хісткіх мастках цераз снарадную варонку, залітую веснавою вадой. Савіцкі. // Які служыць для захоўвання снарадаў. Снарадная скрынка. Снарадны склад. // Прызначаны для вырабу снарадаў. Снарадная сталь.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)