ярчэ́ць, ‑эю, ‑эеш, ‑эе; незак.
Станавіцца больш яркім; ззяць, зіхацець. Святло набліжалася і ярчэла даволі хутка, але раптам згасла. Кулакоўскі. Ярчэюць залатыя россыпы зор. Лынькоў. // перан. Станавіцца больш выразным, бачным, адчувальным. Толькі нязменна ярчэе Ленінскай праўды святло. Глебка. Людскія рукі ў працы нылі, А зрок ярчэў ад шчасця жыць. Хведаровіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вы́бліск, ‑у, м.
Імгненнае яркае святло, полымя. Выбліскі агню. □ Наперадзе былі ўжо добра відаць зарнічныя выбліскі ад стрэлаў батарэй. Мележ.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ізалю́ксы
(ад іза- + лац. lux = святло)
ізалініі роўнай асветленасці, якая выражана ў люксах.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
Відната́ ’святло, яснасць, асвятленне’ (БРС, КТС, Сцяшк. МГ), віднога ’тс’ (КТС). Укр. виднота, рус. калін. виднота ’тс’. Утворана ў выніку субстантывацыі ад прыметніка vidьnъ і суф. ‑ota.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Зрок ’здольнасць бачыць; погляд’. Чэш., славац. zrak ’тс’, славен. zrȃk ’паветра, прамень’, серб.-харв. зра̑к ’паветра’, зра̑к, зра̏ка ’прамень, святло’, балг. зрак ’прамень, святло’ перан. ’зрок’, макед. зрак ’прамень, святло’, дыял. ’погляд’. Ст.-слав. зраkъ ’зрок’. Ст.-рус. зракъ ’выгляд, вобраз; зрок’. Рус. зрак > зрачок Фасмер (2, 105) лічыць стараславянізмам, прыводзячы ўсх-слав. форму зорок; Шанскі, 2, З, 109. Тады зрок трэба лічыць паланізмам, які адлюстроўвае польск. літ. wzrok ’здольнасць бачыць, погляд’, уст. ’вока’. Пачатковае w‑ магло быць утрачана ў бел., калі ўлічваць взрокъ у Скарыны, у Александрыі (Булыка, Запазыч., 62). Але і ў ст.-польск. была форма zrok (Рэчак), якая і магла адлюстравацца ў бел. літ. форме. Корань той самы, што зрэнкі, зара, зарыць (гл.). Копечны, Zákl. zásoba, 429–30.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
зацямні́ць, -цямню́, -це́мніш, -це́мніць; -цямнёны; зак., што.
1. Зрабіць цёмным або закрыць чым-н. цёмным, не прапускаючым святло.
Хмары зацямнілі сонца.
З. фон карціны.
2. Замаскіраваць.
З. горад.
3. перан. Зрабіць менш ясным.
З. свядомасць.
|| незак. зацямня́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е.
З. сутнасць справы (перан.).
|| наз. зацямне́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
асвятлі́ць, -вятлю́, -ве́тліш, -ве́тліць; -ве́тлены; зак.
1. каго-што. Зрабіць светлым; накіраваць святло на каго-, што-н.; напоўніць святлом.
А. памяшканне.
Усмешка асвятліла твар хлопчыка (перан.).
2. перан., што. Растлумачыць, падрабязна расказаць пра што-н.
А. падзеі дня.
А. пытанне.
|| незак. асвятля́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е.
|| наз. асвятле́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
свіце́цца, 1 і 2 ас. не ўжыв., сві́ціцца; незак.
1. Быць бачным, праглядацца праз што-н.
Праз бярэзнік свіцілася поле.
2. Будучы рэдкім, не густым, прапускаць праз сябе святло.
Занавеска на акне свіцілася.
3. перан. Пра твар, вочы, знешні выгляд чалавека: адлюстроўваць якія-н. пачуцці.
Дзіця свіцілася ад радасці.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
хруста́ль, -ю́, м.
1. Шкло высокай якасці з асобым бляскам, здольнае моцна праламляць святло.
Ваза з хрусталю.
2. зб. Вырабы з такога шкла.
Знізіць цэны на х.
○
Горны хрусталь — празрысты бясколерны мінерал, разнавіднасць кварцу, які выкарыстоўваецца для аптычных і ювелірных вырабаў.
|| прым. хруста́льны, -ая, -ае.
Х. бакал.
Хрустальная ваза.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
бліск, ‑у, м.
1. Успышка святла. Бліск маланкі. // Яркае святло. Сонца паўдзённага бліск Слепіць вочы. Чарот.
2. Быстры погляд. Бліск вачамі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)